Τα Κομμάτια του δύσκολου παζλ των Ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Του ΘΑΝΟΥ Π. ΝΤΟΚΟΥ
Το παρόν κείμενο επιχειρεί να προσφέρει μια εξαιρετικά συνοπτική εικόνα των ελληνοτουρκικών σχέσεων και των διμερών προβλημάτων.
- Αιγιαλίτιδα ζώνη (Χωρικά ύδα­τα): Στο Αιγαίο και οι δύο πλευρές έχουν χωρικά ύδατα 6μιλίων. Στη Μαύρη Θάλασσα και στην ακτή της κατά μήκος της Μεσογείου η Τουρ­κία έχει εφαρμόσει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, εθιμικό και συμβατικό (και όπως αποτυπώνεται από τη νέα Σύμβαση του 1982. άρθρο 3), η Ελλάδα έχει το δικαίωμα επέκτασης στα 12 ν.μ. Με απόφαση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (1995), τυχόν επέκταση των ελληνικών χω­ρικών υδάτων θα αποτελέσει αιτία πολέμου (casus belli).

- «Γκρίζες ζώνες* Μετά την κρίση των Ιμίων (1996) η τουρκική πλευρά εμμένει στη θέση ότι στο Αιγαίο υπάρχουν αγκρίζε5 ζώνες» Κυριαρχίας, που περιλαμβάνουν τουλάχιστον 100 μικρά σε έκταση νησιά, μερικά εκ των οποίων είναι κατοικημένα.

- Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης: Το δικαστικό όργανο του Οργα­νισμού Ηνωμένων Εθνών. Η Ελλά­δα έχει αποδεχθεί την υποχρεω­τική δικαιοδοσία του, εκτός από θέματα εθνικής ασφάλειας, ενώ η Τουρκία δεν έχει αποδεχθεί τη δι­καιοδοσία.
- Διερευνητικές συνομιλίες: Από το 2002 έχουν πραγματοποιηθεί 42 συναντήσεις μεταξύ αξιωματούχων των υπουργείων Εξωτερικών, με στόχο τη διερεύνηση των θέσεων των δύο πλευρών προς ενδεχόμενη προσφυγή στη Χάγη για την επίλυση των ελληνοτουρκικών προβλημάτων.
- Εθνικός Εναέριος χώρος (ΕΑΧ):
Με Προεδρικό Διάταγμα του 1931 η Ελλάδα όρισε το εύρο5 του ΕΑΧ τηs στα 10 ναυτικά μίλια. Η Τουρ­κία άρχισε να αμφισβητεί, μέσω δηλώσεων και πτήσεων μαχητικών αεροσκαφών, το εύρο5 του ΕΑΧ μετά την εισβολή του 1974 στην Κύπρο, ισχυριζόμενη ότι η επέ­κταση του ελληνικού εναέριου χώρου στη ζώνη μεταξύ 6 και 10 μιλίων είναι παράνομη διότι, σύμ­φωνα με το διεθνές δίκαιο (Σύμ­βαση Σικάγου), ο ΕΑΧ ταυτίζεται με το έδαφος και την αιγιαλίτιδα ζώνη. Η Ελλάδα ισχυρίζεται ότι το διεθνώς γνωστό cos «Ελληνικό Παράδοξο» έχει εθιμική ισχύ, αφού για 40 χρόνια η Τουρκία δεν το αμ­φισβήτησε.
- Ερευνά και Διάσωση: Η Ελλά­δα θεωρεί ότι η ζώνη έρευνας και διάσωσης συμπίπτει με τη ζώνη του FIR. Συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών δεν έχει υπάρξει, διότι η Τουρκία προσπαθεί να εξομοιώσει τα αεροπορικά με τα ναυτικά α­τυχήματα και κατ’ επέκταση να αμφισβητήσει τα όρια του FΙR Αθηνών.
- Μειονότητες: Η Τουρκία συ­στηματικά παραβίασε τις υποχρεώσεις που τις επέβαλε η Συν­θήκη της Λωζάννης σε θέματα μει­ονοτήτων. Η μουσουλμανική μει­ονότητα της δυτικής Θράκης το 1923 αριθμούσε 86.000 άτομα, ε­νώ σήμερα φθάνει τα 105.000 (περίπου το 50% τουρκογενείς, 30%-35% Πομάκοι και 15%-20% Αθίγγανοι).
- Πρωτόκολλο Παπούλια-Γιλμάζ (Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης): Προέβλεπε μεταξύ άλλων δίμηνο μορατόριουμ στην πραγματοποί­ηση στρατιωτικών ασκήσεων στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου. Για σημαντικά χρονικά διαστήματα το Πρωτό­κολλο δεν τηρήθηκε στην πράξη, Κυρίως με τουρκική υπαιτιότητα.
- Παραβάσεις (διεθνών κανονι­σμών): Είσοδος τουρκικών μαχη­τικών αεροσκαφών στην Περιοχή Πληροφόρησης Πτήσεων (FIR) Αθηνών χωρίς προειδοποίηση και χωρίς τήρηση των σχετικών κα­νονισμών. Έχουν γίνει προσπάθειες. με νατοϊκή διαμεσολάβηση, για επίλυση του προβλήματο5 με την παροχή ορισμένων πληροφο­ριών πτήσεων από τις τουρκιάςπρος τις ελληνικές αρχές. που έφθασαν κοντά σε συμφωνία.
- Παραβιάσεις (εθνικού εναέριου χώρου): Είσοδος τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών στον εθνικό εναέριο χώρο της Ελλάδας (συνήθως) στο χωρικό διάστημα ανάμε­σα στα 6 και 10 ν.μ.). Σε περιπτώ­σει παραβάσεων ή παραβιάσεων, τα τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη αναγνωρίζονται και αναχαιτίζονται από αντίστοιχα ελληνικά.
- Συμφωνία Ελσίνκι (1999): Στη συνάντηση κορυφής τηs ΕΣ. στο Ελσίνκι (Δεκέμβρη 1999) συμ­φωνήθηκε ότι η Ελλάδα θα απο­σύρει “τις αντιρρήσεις “της (βέτο) και θα υποστηρίξει “τις προσπάθειες της τουρκίας για ένταξη στην Ε.Ε., με δύο ανταλλάγματα: (α) την είσοδο ms Κύπρου στην Ε.Ε., ανεξάρτητα αν θα έχει επι­λυθεί το κυπριακό πρόβλημα, (β) εάν οι διμερείς προσπάθειες επί- λυση5 των ελληνοτουρκικών δια­φορών δεν στεφθούν με επιτυχία μέχρι τον Δεκέμβριο του 2004, τότε οι δύο χώρες συμφωνούν να κα­ταφύγουν στο Διεθνές Δικαστή­ριο τηs Χάγης.
- Συμφωνίες Χαμηλής Πολιτικής •Οικονομικές σχέσεις: Έχουν υπο­γραφεί περίπου 20 διμερείς συμφωνίες, μεταξύ αυτών και για τη λαθρομετανάστευση (την οποία η τουρκική πλευρά ουσιαστικά δεν εφαρμόζει) κλπ. Οι οικονομία σχέσεΐ5 των δύο πλευρών βελτιώ­θηκαν σημαντικά με το διμερές ε­μπόριο να φθάνει τα $3 δισ. (2007) έναντι μόλΐ5 S638 εκατ. το 1999.
- FIR: Περιοχή Πληροφοριών Πτήση5 (Flight Information. Συμφωνίες Χαμηλής Πολιτικής •Οικονομικές σχέσεις: Έχουν υπο­γραφεί περίπου 20 διμερείς συμφωνίες, μεταξύ αυτών και για τη λαθρομετανάστευση (την οποία η τουρκική πλευρά ουσιαστικά δεν εφαρμόζει) κλπ. Οι οικονομία σχέσεΐ5 των δύο πλευρών βελτιώ­θηκαν σημαντικά με το διμερές ε­μπόριο να φθάνει τα $3 δισ. (2007) έναντι μόλΐ5 S638 εκατ. το 1999.
- FIR: Περιοχή Πληροφοριών Πτήση5 (Flight InformationRegion). To FIR Αθηνών καλύ­πτει ολόκληρο τον ελληνικό εθνι­κό εναέριο χώρο και επιπλέον διάσπαρτα τμήματα του διεθνού5 εναέριου χώρου. Σύμφωνα με zoos κανόνες του ICAO και τη διεθνή πρακτική, η Ελλάδα απαιτεί, για λόγους ασφάλειας των πολιτικών πτήσεων, όντως όλα τα αεροσκάφη πολιτικά και στρατιωτικά, υπο­βάλλουν σχέδια πτήσεω5 πριν α­πό την είσοδο τουε στο FIR Αθη­νών. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι κρα­τικά αεροσκάφη {στα οποία συ­μπεριλαμβάνονται και τα στρα­τιωτικά) δεΛΓ είναι υποχρεωμένα να τα υποβάλλουν.
Η υφαλοκρηπίδα.
Βασικό κίνητρο των διεθνών προσπαθειών οριοθέτησης της υφαλο­κρηπίδας ήταν η εκμετάλλευση υποθαλάσσιων πλουτοπαραγωγικών πόρων (κυρίως υδρογονάνθρακες) και αυτό φαίνεται ότι ισχύει και στην περίπτωση Ελλάδας και Τουρκίας Η Άγκυρα θεωρεί ότι: (α) το θεμελιώδες κριτήριο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας είναι η φυσική-γεωλογική συγγένεια ταυ εδάφους της ξηράς με το έδαφος του βυθού, (β) τα νησιά αποτελούν ειδικές περιστάσεις (γ) το Αιγαίο είναι μια ημίκλειστη θάλασσα που απαιτεί την εφαρμογή ιδιαίτερων, εξαιρετικών κανόνων και (δ) η αρχή που πρέπει να εφαρμοστεί είναι αρχή της ευθυδικίας (equity). Η Ελλάδα απαντά ότι (α)τα νησιά δικαι­ούνται υφαλοκρηπίδα ακριβώς όπως και τα ηπειρωτικά εδάφη και (β) η οριοθέτηση πρέπει να γίνει με τον κα/ά/α της μέσης γραμμής/γραμμής ίσης απόστασης, που λαμβάνει ως βάση μέτρησης τα νησιωτικά παράλια της Ελλάδας και τα ηπειρωτικά παράλια της Τουρκίας. Θέμα δε δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις για την επίλυση του ζητήματος:
(α) τον μη εγκλωβισμό ελληνικών νησιών σε τουρκική υφαλοκρηπίδα και
(β) την ανάγκη πολιτικής συνέχειας της ελληνικής επικράτειας. Το πρόβλημα δυσχεραίνεται από το γεγονός ότι τμήμα των θαλασσίων συνόρου στο Αιγαίο δεν έχει οροθετηθεί.