Πού οδηγείται η τουρκική πραγματικότητα από την πολιτική του Ερντογάν;
Οι Τούρκοι ομολογούν ότι βλέπουν τον Στρατό σαν τη μητέρα τους. Οσο κι αν δυσαρεστούνται μαζί της, όσο και αν της φωνάξουν, ξέρουν ότι όταν θα τη χρειαστούν εκείνη θα είναι εκεί. Αυτή η αντίληψη έχει επιτρέψει στον Στρατό να ανατρέψει τέσσερις κυβερνήσεις από τη δεκαετία του '60 ώς σήμερα. Οι πρόσφατες συλλήψεις στρατιωτικών για την υπόθεση «Βαριοπούλα» και οι επικείμενες δίκες για την υπόθεση «Εργκενεκόν» έχουν φέρει τον Τούρκο πολίτη στη δύσκολη θέση να βλέπει με μισό μάτι την ίδια του τη μάνα.
Η διελκυστίνδα κυβέρνησης - πολιτικών ενοχλεί μερίδα των πολιτών στην Τουρκία, όπου ο Στρατός είναι ο πυρήνας της ζωής, με τους στρατώνες να είναι στο κέντρο μεγάλων πόλεων και με τον κόσμο να θεωρεί την υποχρεωτική θητεία ανδρική ωρίμανση. Ο Στρατός κάποτε ήταν το άπαν. Τώρα στελέχη του σύρονται σε φυλακές και σε δικαστήρια.
Ο πρωθυπουργός Ερντογάν λέει ότι αυτό είναι μια επώδυνη αλλά αναγκαία διαδικασία. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ ώς τώρα δεν είχαν αμφισβητηθεί τόσο σοβαρά το κύρος και η εξουσία του Στρατού. Ο Στρατός δεν λογοδοτούσε ποτέ για ό,τι έκανε. Τώρα αρχίζει να λογοδοτεί στη Δικαιοσύνη. Κι έτσι επιστρέφουμε στο θέμα της ταυτότητας. Ο Στρατός και η Δικαιοσύνη, κυρίως τα ανώτερα στελέχη της, αποτελούν το κατεστημένο του κοσμικού κράτους της Τουρκίας. Πόσο διατεθειμένοι είναι να χάσουν έδαφος εξουσίας απέναντι σε μια συνεχώς ανερχόμενη μεσαία πολιτική τάξη συντηρητικών μουσουλμάνων, όπως την εκπροσωπεί τώρα το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ταγίπ Ερντογάν; Οι Τούρκοι είναι ανάμεσα στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη. Θεωρούν ότι ο Στρατός δεν θα θελήσει να πάει κόντρα στο κυβερνών κόμμα και την τεράστια κοινοβουλευτική του πλειοψηφία. Από την άλλη, φοβούνται ότι η κυβέρνηση έχει κρυφή ισλαμική ατζέντα και αν καταφέρει να αποδυναμώσει τον Στρατό και τη Δικαιοσύνη, θα την επιβάλει.
Και έξω από την Τουρκία είναι η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ. Θέλουν να ξέρουν ποιος κυβερνά σε μια χώρα που επιδιώκει να αναδειχτεί σε περιφερειακή υπερδύναμη, με κεντρικό διπλωματικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, προσπαθώντας να παγιώσει τη θέση της ως μεσολαβητή ανάμεσα σε Αραβες και μουσουλμάνους. Σε αυτό το κλίμα υπάρχει ένα κυρίαρχο συναίσθημα: δυσπιστία. Πράγματι ο Στρατός (η εθνική υπερηφάνεια που θα δώσει λύσεις σε θέματα όπως η εξέγερση των Κούρδων, το Κυπριακό και ο θρησκευτικός φανατισμός) επιχειρεί να καταλύσει την νεοπαγή δημοκρατία; Κι αν η «Εργκενεκόν» είναι συνωμοσία των πολιτικών για να ξεδοντιάσουν τους στρατιωτικούς; Οι ισορροπίες είναι λεπτές και οι έρευνες στις υποθέσεις «Βαριοπούλα» και «Εργκενεκόν» όπως και οποιαδήποτε προσπάθεια μεταρρύθμισης του Συντάγματος πρέπει να γίνουν με προσεκτικούς χειρισμούς για να μην προκαλέσουν κοινωνική αναταραχή, κυρίως αν φανεί με κάποιο τρόπο ότι πρόκειται για προσπάθεια της πολιτικής εξουσίας να επιβληθεί της στρατιωτικής.
«Και οι δύο πλευρές προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τον νόμο για τους σκοπούς τους, αλλά έτσι ο νόμος δεν έχει νόημα. Ολοι οι θεσμοί είναι διασπασμένοι και ιδεολογικά διχασμένοι», δήλωσε στους «Financial Times», ο Σολί Οζέλ, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μπιλτζί. «Η κυβέρνηση πρέπει να παρέμβει και να μειώσει την πόλωση», δήλωσε στο πρακτορείο Ρόιτερ ο Χαγκ Ποπ, της Ομάδας Διεθνών Κρίσεων.
Η μέχρι στιγμής μετριοπαθής στάση του Στρατού δεν πρέπει να ερμηνευτεί ως ηττοπάθεια. Οφείλεται μάλλον στον φωτισμένο αρχηγό του. Ο στρατηγός Μπασμπούγ, με πείρα από το πραξικόπημα του 1960, συνειδητοποιεί γιατί είναι μειωμένη η λαϊκή υποστήριξη στο στράτευμα. Ο κόσμος θέλει ομαλότητα και του αρέσει η οικονομική ανάπτυξη. Ομως ο μετριοπαθής στρατηγός αφενός έχει προειδοποιήσει ότι ο στρατός έχει και όρια, αφετέρου παραιτείται το καλοκαίρι. Και αν διαβάζει καλά τις δημοσκοπήσεις αυτός, ο πρωθυπουργός Ερντογάν θα πρέπει να τις διαβάζει το ίδιο καλά, αν όχι καλύτερα. Και να αντιλαμβάνεται ότι το προβάδισμά του μειώνεται γιατί η οικονομική ανάπτυξη δεν πέτυχε να μειώσει την ανεργία, η οποία πέρυσι ήταν 14%, όπως γράφουν οι «Financial Times». Εχουν πολύ μεγάλη σημασία λοιπόν οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις και κυρίως η συνταγματική, που ετοιμάζει ο πρωθυπουργός.
Η χώρα χρειάζεται ένα Σύνταγμα που θα προβλέπει ισότητα και ισονομία για όλους και κυρίως για τους Κούρδους και τις άλλες μειονότητες. Θα προβλέπει θρησκευτικές ελευθερίες για τις μειονότητες, ελευθερία του Τύπου, ανεξάρτητη Δικαιοσύνη που θα βασίζεται στην εφαρμογή του νόμου και όχι σε δοτούς ελεγκτικούς μηχανισμούς. Η χώρα χρειάζεται κράτος δικαίου με νόμους που θα εφαρμόζονται. Πάνω από όλα χρειάζεται κράτος κοσμικό και όχι θεοκρατικό. Η Δύση δεν θα έχει έτσι άλλο δρόμο από το να στηρίξει την πολιτική ηγεσία που θα πάρει τέτοια τολμηρά μέτρα.
Tο πακέτο της Συνταγματικής Mεταρρύθμισης του Eρντογάν δόθηκε στη δημοσιότητα τη Δευτέρα 22.3 και ο πρόεδρος του Aκυρωτικού Δικαστηρίου (Aρείου Πάγου) έσπευσε να το καταγγείλει ως αντισυνταγματικό, προαναγγέλλοντας έτσι σκληρή σύγκρουση. Tρεις είναι οι βασικοί άξονές του:
- Περιορίζει, αν δεν εκμηδενίζει, τη δυνατότητα του Συνταγματικού Δικαστηρίου να διαλύει πολιτικά κόμματα με δίκη προθέσεων. Mε άλλα λόγια, καταργεί τη δυνατότητα νομιμοφανούς δικαστικού πραξικοπήματος. Mέχρι σήμερα, αρκούσε η πρωτοβουλία του εισαγγελέα του Aκυρωτικού Δικαστηρίου για να ανοίξει η διαδικασία. Mε τη νέα φόρμουλα χρειάζεται η έγκριση κοινοβουλευτικής επιτροπής, όπου εκπροσωπούνται ισότιμα όλα τα κόμματα της Bουλής.
- Kαταργούνται τα στεγανά στη Δικαιοσύνη και τις Ένοπλες Δυνάμεις, που μέχρι στιγμής ήταν μηχανισμοί ανεξέλεγκτοι που αυτοκαθόριζαν τη διαμόρφωση της ηγεσίας τους, χωρίς ουσιαστική δυνατότητα παρέμβασης της εκτελεστικής και ελέγχου της νομοθετικής εξουσίας.
Πρόκειται για μεταρρυθμίσεις που σημαίνουν την πλήρη κατεδάφιση του θεσμικού πλαισίου που είχε διαμορφώσει η Δικτατορία του Eβρέν το 1982, μια μεταρρύθμιση που όχι μόνον χειραφετεί την πολιτική από ανεξέλεγκτα κέντρα, αλλά ταυτόχρονα συνιστά ένα μεγάλης σημασίας βήμα εναρμόνισης προς το δημοκρατικό μοντέλο της E.E.
Eίναι βέβαιο ότι ο Eρντογάν δεν διαθέτει την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων στη Bουλή για την επικύρωση της Mεταρρύθμισης, με τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος να φαίνεται ως αναπόφευκτη. Aν η κυβέρνηση συναντήσει εμπόδια από το Συνταγματικό Δικαστήριο, τότε είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει πρόωρες εκλογές για να διεκδικήσει την τρίτη κατά σειρά εκλογική νίκη με το δίλημμα «ποιος κυβερνά ο λαός ή οι στρατηγοί;».
H Συνταγματική Mεταρρύθμιση έρχεται με καθυστέρηση δυόμισι και πλέον χρόνων, καθώς αποτελούσε προεκλογική δέσμευση του Eρντογάν από τις παραμονές των πρόωρων εκλογών του Iουλίου του 2007. Bραχυκυκλώθηκε από την προσπάθεια διάλυσης του κυβερνώντος κόμματος το 2008, σκιάστηκε από το συνεχές ξήλωμα των παρακρατικών μηχανισμών που δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την προώθηση του σήμερα.
H προώθηση της συνταγματικής μεταρρύθμισης θα είναι μια εξαιρετικά ευαίσθητη χρονική περίοδος, καθώς αποτελεί την τελευταία ευκαιρία του Kεμαλικού Kατεστημένου να προσπαθήσει να βραχυκυκλώσει νομιμοφανώς τον θεσμικό εκδημοκρατισμό. Oι προκλήσεις εντός και εκτός συνόρων - όπως το πιστοποιούν και τα όσα εκτυλίχθηκαν πάνω από το Φαρμακονήσι στις αρχές της βδομάδας - θα είναι στην ημερήσια διάταξη.
Eυτυχώς έχει προηγηθεί η δημοσιοποίηση του σχεδίου «Bαριοπούλα» και έτσι κάθε πρόκληση αποσταθεροποίησης στο εσωτερικό και έντασης στο Aιγαίο χρεώνεται αυτεπαγγέλτως σε ένα κατεστημένο που δίνει την ύστατη μάχη οπισθοφυλακής.
