Με «στρατηγικό Βατερλώ», πιθανώς εντός του έτους, απειλείται το δίδυμο «Ελλάδα-Κύπρος», όπως υπογράμμισε εύγλωττα η επίσκεψη, δηλώσεις και συμφωνίες του Βλαντιμίρ Πούτιν στην ‘Αγκυρα. Μόνο μια ταχεία, αποφασιστική αντίδραση της κυβέρνησης και του πολιτικού κόσμου θα μπορούσε ίσως να το αποτρέψει, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι η χώρα (ακόμα περισσότερο η Κύπρος) διαθέτει κράτος και πολιτικό προσωπικό που χρειάζεται για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει.
Μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, η Ελλάδα εγκατέλειψε την «εθνοκεντρική» εξωτερική πολιτική της, που συχνά επεκρίθη ότι «απομόνωνε» τη χώρα από τους «πλούσιους και ισχυρούς». Υιοθέτησε, με λίγες εξαιρέσεις, την «ευρωατλαντική μονοκαλλιέργεια», εν ολίγοις έκανε αυτό που της έλεγαν Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες. Δεκατρία χρόνια αργότερα, για πρώτη ίσως φορά στην ιστορία, η Τουρκία, βασικός γεωπολιτικός αντίπαλος της Ελλάδας, για την αντιμετώπιση του οποίου διαθέτει τεράστιους πόρους, έχει καλύτερες σχέσεις με όλους σχεδόν τους διεθνείς παίκτες. Για να «αποφύγουμε την απομόνωση» βρεθήκαμε πιο απομονωμένοι από ποτέ!
Διεθνείς «παίκτες» που συναγωνίζονται για την εύνοια της ‘Αγκυρας (η Ουάσιγκτον και οι φίλοι της μάλιστα και για το ποιός θα δώσει τη πιο δυνατή «σφαλιάρα» στην Αθήνα!). Η ‘Αγκυρα «μετράει» σήμερα στο διεθνές σύστημα πολύ περισσότερο απότι στο παρελθόν συγκρινόμενη με την Ελλάδα. ‘Εχει καλύτερες σχέσεις και με το ατλαντικό μπλοκ και με τους αντιπάλους του, και με τις ΗΠΑ και με το Ιράν, και με το Ισραήλ και με τους ‘Αραβες, όπως τις περισσότερες βαλκανικές χώρες. Επιδιώκει να εκτοπίσει οριστικά Αθήνα και Λευκωσία από την προνομιακή σχέση που πήγαν να αποκτήσουν με τη Μόσχα και να εξομαλύνει τις σχέσεις με τους Κούρδους και τους Αρμένιους, κάποτε παραδοσιακούς φίλους-συμμάχους των Ελλήνων. Ισχυρές δυνάμεις στη Γαλλία και τη Γερμανία, που είναι εναντίον της τουρκικής ένταξης στην ΕΕ, δεν μπορούν να συμμαχήσουν με την Αθήνα λόγω της υποστήριξής της σε αυτή.
Κλείνοντας όσο μπορεί όλα τα «μέτωπά» της, και στερώντας, με την ενεργό, πολύπλευρη και πολυμερή πολιτική της, την Ελλάδα από τα περισσότερα παραδοσιακά της στηρίγματα, η Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν ετοιμάζεται για την «τελική» και περισσότερο φιλόδοξη πολιτικο-διπλωματική «έφοδό» της, σε δύο κατευθύνσεις. Από τη μια, η πολιτική πρωτοβουλία για την επίλυση του «υπαρξιακού» της κουρδικού προβλήματος. Από την άλλη, σχεδιάζει ένα «διπλωματικό μπλιτζκριγκ», ελπίζοντας να καταγάγει μείζονα, στρατηγικής αξίας και σημασίας, διπλωματική νίκη στο «δυτικό μέτωπο».
Στο χειρότερο (για μας) σενάριο, οδηγώντας Κύπρο-Ελλάδα σε αποδοχή επαχθών ρυθμίσεων για Κυπριακό-Αιγαίο, που, επιπλέον, θα της προσφέρουν από τώρα, μέσω της συζητούμενης κυπριακής λύσης, πολλά από τα πλεονεκτήματα της τελικής ένταξης στην ΕΕ, καθιστώντας την εν πολλοίς αναπότρεπτη. Είτε (καλύτερο σενάριο) «ενοχοποιώντας» Κύπρο-Ελλάδα για τα προβλήματα στις σχέσεις και υποχρεώνοντάς τες να αποδεχθούν συνέχιση της ενταξιακής πορείας χωρίς να θέτουν όρους, αντίθετα, πιεζόμενες οι ίδιες να κάνουν «διευθετήσεις».
Η ρωσοτουρκική προσέγγιση
Μια εικοσάδα συμφωνιών (12 κρατικές, οκτώ ιδιωτικές) υπεγράφησαν κατά την επίσκεψη Πούτιν στην ‘Αγκυρα. Σε αυτές περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων:
- η συμφωνία για την εκτέλεση σεισμικών και άλλων εργασιών στην τουρκική ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα για τη διέλευση του αγωγού South Stream, που η Μόσχα δεν ήθελε να περάσει από την Ουκρανία. Η συμφωνία δεν περιορίζει τη στρατηγική αξία του αγωγού για Ελλάδα και Ευρώπη, που συνίσταται στην παράκαμψη της Τουρκίας για τις εισαγωγές ρωσικού αερίου, αφού ο αγωγός δεν διέρχεται από τουρκικό έδαφος ή τουρκικά χωρικά ύδατα (η πληροφόρησή μας βασίζεται στις ελληνικές κυβερνητικές πηγές και τα τουρκικά ΜΜΕ, γιατί τα ρωσικά ΜΜΕ κάνουν λόγο για χωρικά ύδατα)
- συμφωνία πυρηνικής συνεργασίας που μπορεί να οδηγήσει στην κατασκευή τεσσάρων αντιδραστήρων. Τόσο αυτά τα σχέδια, όσο και το σχέδιο για την κατασκευή αντιδραστήρα στο Μπέλενε της Βουλγαρίας συνιστούν σοβαρή (οικολογική και μακροχρόνια στρατιωτική) απειλή ασφάλειας για την Ελλάδα. Η κυβέρνηση δεν κάνει απολύτως τίποτα για να την αντιμετωπίσει, ούτε προτίθεται να κάνει. Ενδεχόμενο πυρηνικό ατύχημα στο Μπέλενε θα οδηγήσει περισσότερο σε ελληνική παρά σε βουλγαρική καταστροφή, λόγω της φοράς των ανέμων το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Πυρηνικά εργοστάσια στην Τουρκία δημιουργούν μακροχρόνιο πρόβλημα ενδεχόμενης ανάπτυξης στρατιωτικού προγράμματος.
- συμφωνία (κατόπιν παρέμβασης Μπερλουσκόνι) για τη σύνταξη μελέτης σκοπιμότητας για τον πετρελαιαγωγό Σαμψούντα-Τζεϊχάν, που είναι ευθέως ανταγωνιστικός του Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Λέγεται μάλιστα ότι έχει ήδη βρεθεί πετρέλαιο από το κοίτασμα Κασαγκάν που εκμεταλλεύεται η ιταλική ΕΝΙ, ενώ στην κατασκευή θα συμμετάσχει και ο όμιλος Τσαλίκ, συμφερόντων οικογένειας Ερντογάν. Αντίθετα μέχρι τώρα δεν έχει διατεθεί παρά το ήμισυ των ποσοτήτων πετρελαίου που θα μεταφέρει ο «Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη». Αξίζει στο σημείο αυτό να υπογραμμίσουμε ότι ο «Μουργκάς-Αλεξανδρούπολη» δεν φαίνεται να έχει μεγάλη συμπάθεια μεταξύ ισχυρών πολιτικών που επηρεάζονται από το ισραηλινό λίομπυ στη Μόσχα, όπως ο κ. Γκρεφ. Μέγας φίλος του Ισραήλ είναι και ο Ιταλός Πρωθυπουργός
- συμφωνία κατασκευής υποθαλασσίου αγωγού αερίου Μπλου Στρημ 2 που θα συνδέει απευθείας Ρωσία και Τουρκία. Οι δύο πλευρές υποστηρίζουν ότι το αέριο θα διοχετευθεί στη συνέχεια στο Τζεϊχάν και, από κει, σε Κύπρο, Συρία και Ισραήλ, ενώ μεγαλεπήβολα σχέδια κάνουν λόγο για πενταπλό αγωγό (αέριο, πετρέλαιο, νερό, ηλεκτρικό, οπτικές ίνες) που θα φτάνει από το Τζεϊχάν στο Ισραήλ και από κει μέχρι την Ινδία (Τούρκος εθνικιστής σχολιαστής, από τους σοβαρότερους, κατηγόρησε τον Ερντογάν, ότι εξυπηρετεί εβραϊκά σχέδια με τον αγωγό αυτό.) Δεν γνωρίζουμε αν θα πραγματοποιηθούν όλα αυτά τα μεγαλεπήβολα σχέδια, που προϋποθέτουν περίπου την επαναχάραξη του πολιτικο-στρατιωτικού χάρτη της Μέσης Ανατολής. Ο Μπλου Στρημ 2 πάντως θα είναι σχετικά μικρής δυναμικότητας αγωγός, που, αν τελικά για κάποιο λόγο, δεν κατασκευασθεί ο Σάουθ Στρημ, μπορεί να προταθεί για τον εφοιδιασμό της Ελλάδας με ρωσικό αέριο (ενδεχόμενο που λόγοι ελληνικής εθνικής ασφαλείας καθιστούν ή πρέπει να καθιστούν καθόλου επιθυμητό για την Αθήνα).
- συμφωνία για την κατασκευή αποθηκευτικού χώρου αερίου κάτω από την Αλμυρή Λίμνη (αντίστοιχες προτάσεις προς την Ελλάδα για αέριο και πετρέλαιο «γειώθηκαν» πρακτικά από την ελληνική κυβέρνηση)
Οι δύο πλευρές υπέγραψαν μια σειρά οικονομικών συμφωνιών, με τον τζίρο διμερών ανταλλαγών να έχει εκτιναχθεί ήδη στα 30δις δολλάρια και ο κ.Ερντογάν να «προβλέπει» 100δις σε τέσσερα χρόνια.
Οι συμφωνίες αυτές δεν ανατρέπουν, απειλούν όμως να ανατρέψουν, σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες αμερικανικές πιέσεις στη Σόφια και την Αθήνα, τα δύο μεγάλα ορόσημα της ελληνορωσικής συνεργασίας: τον αγωγό Σάουθ Στρημ και τον αγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Οι αγωγοί δεν έχουν άλλωστε μόνο ή κυρίως ενεργειακή σημασία, έχουν πρωτίστως πολιτικο-στρατηγική - και οι δύο προέκυψαν από πρωτοβουλία και ιδέα της Αθήνας, πρωτοβουλία και ιδέα που δεν στήριξε όμως με την απαραίτητη συνέχεια και δεν έχτισε πάνω της η Ελλάδα. Είναι σήμερα θλιβερό να θεωρείται ο αγωγός Σάουθ Στρημ ρωσο-τουρκο-ιταλικό έργο.
Οι δύο πλευρές χαρακτήρισαν «στρατηγική» τη σχέση τους, το δε ημιεπίσημο ΡΙΑ-Νόβοστι συνέκρινε τη φιλία με την Τουρκία με τη φιλία με τη Γερμανία, κάνοντας λόγο για «Βόρεια φιλία» και «Οθωμανική φιλία». Ο Ταγίπ Ερντογάν έδωσε πανηγυρικό χαρακτήρα στην επίσκεψη Πούτιν, αν και οι συνομιλίες φάνηκαν μάλλον δύσκολες και ο Πούτιν εμφανίστηκε ασυνήθιστα κουρασμένος και όχι πολύ κεφάτος στην συνέντευξη τύπου που ακολούθησε. Οι απεσταλμένοι των ρωσικών ΜΜΕ δεν ενθουσιάστηκαν με τους Τούρκους και περιέγραψαν με ειρωνικό τρόπο το στρίμωγμα των αξιωματούχων τους για μια θέση περιοπής στη συνέντευξη τύπου.
Κάνοντας το χατήρι του φίλου Ταγίπ, αλλά στέλνοντας με την ευκαιρία και το δεύτερο, σαφές μήνυμά του προς τον Δημήτρη Χριστόφια, μετά την εκλογή του τελευταίου, ο Ρώσος Πρόεδρος είπε ότι υποστηρίζει τα σχέδια του ΟΗΕ για την Κύπρο, μεταξύ των οποίων το σχέδιο Ανάν και την ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων με τις «δύο χώρες» στην Κύπρο, όπως είπε, για να διορθώσει ευθύς αμέσως, σε «δύο πλευρές». Η διόρθωση χρειάστηκε πέντε μέρες για να γίνει αντιληπτή από την υπηρεσία τύπου της προεδρίας.
Συνήθως και οπωσδήποτε στην περίπτωση αυτή, οι υπογραφείσες συμφωνίες δεν είναι παρά η «κορυφή του παγόβουνου». Θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να σιγουρευτούμε για την έκταση και την ειλικρίνεια της ρωσο-τουρκικής «συνεννόησης». Με δεδομένο μάλιστα ότι οι «σφαίρες επιρροής» των δύο χωρών στην πρώην σοβιετική περιφέρεια τέμνονται - η γεωπολιτική σύγκρουση παραμένει το κατά βάση κυριαρχούν στοιχείο στις ρωσοτουρκικές σχέσεις των τελευταίων τριών αιώνων.
«Πλατωνικοί έρωτες» και «γάμοι συμφέροντος»
Ρωσικές διπλωματικές πηγές επιμένουν ότι οι συμφωνίες με την Τουρκία δεν αλλάζουν το σκηνικό στις ελληνορωσικές σχέσεις, ενώ και η (εξ απίνης καταληφθείσα) ελληνική πολιτική και διπλωματία εκτιμά ότι «δεν αλλάζει τίποτα». Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν ποιά είναι η έκταση της ρωσοτουρκικής συμφωνίας, ενώ οι πράξεις Αθήνας και Μόσχας θα καταδείξουν κατά πόσον έχει τελειώσει άδοξα η δεύτερη προσπάθεια προσέγγισης Ελλάδας-Ρωσίας την τελευταία εικοσαετία (η πρώτη απόπειρα, έγινε με τους ρωσικούς πυραύλους S-300 και κατέληξε σε αξιοθρήνητα αποτελέσματα μετά την άτακτη υποχώρηση της Αθήνας). Συνήθως, μεταξύ Αθήνας και Μόσχας έχουμε σφοδρούς «έρωτες» που παραμένουν τελικά «πλατωνικοί», ενώ μεταξύ ‘Αγκυρας και Μόσχας «γάμους συμφερόντων».
Διπλωματικοί παρατηρητές υποστηρίζουν ότι οι τελευταίες εξελίξεις αντανακλούν απλά το βάρος της γεωπολιτικής θέσης της Τουρκίας και των ρωσο-τουρκικών οπικονομικών σχέσεων. Στην πραγματικότητα όμως αντανακλούν ακόμα περισσότερο την ελληνική αδυναμία και αμφιθυμία. Αδυναμία, γιατί η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη ευρωπαίκή χώρα που δεν διαθέτει στρατηγική ανάλυση πίσω από τη διπλωματία της, ανεξάρτητα κέντρα στρατηγικών μελετών, ούτε καλά - καλά αρκετούς ανθρώπους στα Υπουργεία Εξωτερικών και ‘Αμυνας που να μιλάνε τούρκικα, ρώσικα κλπ. και να μελετούν την πραγματικότητα αυτών των χωρών. Η ελληνική υπηρεσία πληροφοριών είναι υποτυπώδης, δίκτυο Ελλήνων ανταποκριτών στο εξωτερικό ουσιαστικά δεν υπάρχει. ‘Οπως δεν υπάρχει ελληνικό κράτος στην εσωτερική, έτσι δεν υπάρχει και στη διεθνή διάστασή του, η προχειρότητα και ο αυτοσχεδιασμός βασιλεύουν. Καμμία, ακόμα και από τις μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν λειτουργεί έτσι. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι στη Μόσχα λειτουργεί ένα ισχυρό τουρκικό και ένα ακόμα ισχυρότερο ισραηλινό λόμπυ, ενώ μια ολόκληρη μερίδα της ρωσικής κυβέρνησης υπό τον αντιπρόεδρο κ. Ιβανώφ καλλιεργεί την ιδέα μιας «ευρασιατικής συμμαχίας» με την Τουρκία. Αντίθετα, δεν υπάρχει στη ρωσική πρωτεύουσα καμιά αξιόλογη ελληνική δραστηριότητα, ούτε μεταξύ των δύο χωρών κάποιας μορφής στρατηγικός διάλογος.
Η προσέγγιση Καραμανλή-Πούτιν βασίστηκε κυρίως στην προσωπική «χημεία» των δύο και των συνεργατών τους Κωνσταντίνου Μπίτσιου και Αντρέι Βντόβιν (αμφότεροι απομακρύνθηκαν έκτοτε). Η «δημοτικότητα» του κ. Καραμανλή στο Κρεμλίνο έφτασε το ζενίθ όταν έβαλε το βέτο στο Βουκουρέστι («είναι ένας πολύ θαρραλέος άνθρωπος», ήταν το σχόλιο Ρώσου αξιωματούχου). ‘Εκτοτε όμως ο ‘Ελληνας Πρωθυπουργός φάνηκε να υποχωρεί, δίνοντας την εντύπωση τρομαγμένου ανθρώπου και πιθανώς «χρεώνοντας» στη ρωσική πολιτική του αμερικανική εχθρότητα και αποκαλύψεις σκανδάλων. Αντί να αντιμετωπίσει τους εσωτερικούς μηχανισμούς παραγωγής των σκανδάλων, προτίμησε την όπισθεν στην εξωτερική πολιτική, γεγονός που ενεθάρρυνε τους αντιπάλους του. Διάφοροι υπηρεσιακοί παράγοντες άρχισαν να ανακαλύπτουν απίθανα «προβλήματα» με τα ρωσικά θωρακισμένα. Σημαντικοί Υπουργοί της κυβέρνησης δεν απαντούσαν πλέον στα τηλέφωνα και τα αιτήματα συναντήσεων του Ρώσου Πρέσβη! Η Μόσχα εξακολουθούσε να στηρίζει την προσέγγιση, παρά τα προβλήματα που δημιουργούσε το ... ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, με τις θέσεις του στα αντιπυραυλικά, για τη Γεωργία κλπ., όταν ένοιωσε όμως και τον ίδιο τον Καραμανλή να κάνει πίσω, άρχισε να θέτει κι αυτή το κλασικό «ελληνικό ερώτημα»: «ποιός κυβερνά αυτόν τον τόπο». Το «δεντράκι» που «φύτεψαν» οι κ.κ. Καραμανλής και Πούτιν, με την ευλογία του Προέδρου της Δημοκρατίας, έπαυσε να ποτίζεται και άρχισε να «μαραίνεται».
Ισως βέβαια δεν έχουν ακόμα κριθεί όλα. Υπάρχει συμπληρωματικότητα αναγκών Αθήνας και Μόσχας, χρειάζεται όμως και η πολιτική βούληση και η συστηματική κρατική και διπλωματική υποστήριξη. Η ρωσική πλευρά δηλώνει πάντως ότι ενδιαφέρεται να συνεχίσει την προσέγγιση. Ενδιαφέρεται μάλιστα και για την θέση όλων των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων. Τοποθετηθείς προ αρκετών μηνών στην Αθήνα, ο νέος Ρώσος Πρέσβης συναντήθηκε ήδη με τον κ. Τσίπρα, που του δήλωσε ότι στηρίζει τους αγωγούς, αν και ξέχασε να το αναφέρει στην ανακοίνωσή του για τη συνάντηση ο Συνασπισμός. Ελπίζει να συναντηθεί σύντομα και να γνωρίσει και τον κ. Παπανδρέου.
Διπλωματικοί και στρατηγικοί αναλυτές υπογραμμίζουν ότι, όπως έχουν έλθει τα πράγματα, η σύσφιγξη των σχέσεων με τη Μόσχα, η περαιτέρω ανάπτυξη όχι μόνο των ενεργειακών, αλλά επίσης των αμυντικών και πολιτιστικών σχέσεων, αλλά και ενός σοβαρού «στρατηγικού διαλόγου» είναι «μονόδρομος» για τη χώρα, αν δεν θέλει, αργά ή γρήγορα, και μάλλον γρήγορα, να βρεθεί προ ιδιαίτερα δυσαρέστων εκπλήξεων στην εξωτερική πολιτική της.
Read more...
