Η προβοκάτσια του Νταβούτογλου και οι επιπτώσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο

Του Ιωάννη Μάζη*
«Στη Μέση Ανατολή πρέπει να μην πιστεύεις τίποτα από όσα ακούς και τα μισά από όσα βλέπεις». Αυτή είναι μια ρήση του Ουαλίντ Τζουμπλάντ, ο οποίος την είπε για τον Λίβανο και εγώ την προσάρμοσα για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Είναι μια πολύπλοκη υπόθεση, η οποία από πλευράς των συμμετεχόντων πολιτών των λοιπών χωρών που μετείχαν σε αυτή ήταν απολύτως καθαρή και ανθρωπιστικών προθέσεων, δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και από την πλευρά της Τουρκίας. Και για να μην βασανίζουμε τον αναγνώστη, να ξεκαθαρίσουμε εξαρχής ότι πρόκειται για εκμετάλλευση των ανθρωπιστικών και δημοκρατικών αισθημάτων πολλών ανύποπτων και εγνωσμένης εντιμότητας πολιτών από την τουρκική εξωτερική πολιτική, και συγκεκριμένα τους κυρίους Νταβούτογλου και Ερντογάν. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:

Την Τρίτη (25 Μαΐου) έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη ένα συμβάν, το οποίο θα μπορούσε από μόνο του να χαρακτηριστεί ήσσονος σημασίας αλλά με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου κάλεσε το Ισραήλ να άρει τον αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας και να επιτρέψει σε ένα στολίσκο του Insani Yardim Vakfi/ΙΗΗ (Οργάνωση Ανθρωπιστικής Βοήθειας), μιας τουρκικής θρησκευτικής ΜΚΟ, η οποία κατά το Ινστιτούτο Stratfor συνδέεται με το κυβερνών κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) της Τουρκίας, να φέρει σε πέρας την αποστολή του, δηλαδή τον εφοδιασμό των Παλαιστινίων με ανθρωπιστική βοήθεια. Το τουρκικό πλοίο στο οποίο έγιναν τα επεισόδια ανήκε σε αυτή την τουρκική Μη Κυβερνητική Οργάνωση, την IHH.
Η οργάνωση όμως αυτή, σύμφωνα με μελέτη του Danish Institute for International Strategy του 2006, με συγγραφέα τον Evan F. Kohlman, χαρακτηρίστηκε ως ισλαμική οργάνωση που εκτός από ανθρωπιστική βοήθεια έχει διατελέσει και «βιτρίνα» για τρομοκρατικές οργανώσεις (The Role of Islamic Charities in International Terrorist Recruitment and Financing)1. Το 2008 το Ισραήλ τη χαρακτήρισε επίσης τρομοκρατική οργάνωση. Νωρίτερα, η οργάνωση ΙΗΗ είχε απορρίψει την πρόταση του Ισραήλ να διοχετεύσει τα εφόδια μέσω ισραηλινού εδάφους, από τον ισραηλινό λιμένα Ασντόντ.
Η κυβέρνηση Νετανιάχου αντέδρασε –κατόπιν προειδοποίησης πάντως– σπασμωδικά και έπαιξε ουσιαστικά το παιχνίδι της τουρκικής προβοκάτσιας κάνοντας υπερβολική και απαράδεκτη χρήση βίας, προκαλώντας 9 νεκρούς Τούρκους πολίτες πάνω στο τουρκικό σκάφος «Μαβί Μαρμαρά», της ισλαμιστικής οργάνωσης ΙΗΗ.
Η σπασμωδική αντίδραση όμως της κυβέρνησης Νετανιάχου απέναντι στους ακτιβιστές θα θέσει το Τελ Αβίβ υπό καθεστώς διεθνών πιέσεων, οι οποίες δεν ωφελούν τη διεθνή του θέση και την εικόνα του. Η προβοκατόρικη ενέργεια του διδύμου Ερντογάν – Νταβούτογλου κατάφερε να οδηγήσει σε διακοπή τις ισραηλινοπαλαιστινιακές συνομιλίες ειρήνευσης, όπως ανάγκασε τον Μαχμούντ Αμπάς, καταγγέλλοντας την επίθεση των κομάντος της κυβέρνησης Νετανιάχου, να… συστρατευτεί εκ των πραγμάτων, προσωρινά τουλάχιστον, με τη… Χαμάς! Πάντως, πέραν του απολύτως καταδικαστέου αυτού γεγονότος, πρέπει να δούμε και το γεωστρατηγικό παιχνίδι της Τουρκίας και να το αναλύσουμε.
Σύμφωνα και με το αμερικανικό Ινστιτούτο Stratfor –έχει σημασία να τονίσουμε την προέλευση του Ινστιτούτου–, η Τουρκία προσπαθεί να επανακάμψει στη διεθνή σκηνή ως μεγάλη δύναμη και η επιδίωξή της αυτή έχει τεράστια επίπτωση στην πάλαι ποτέ συμμαχία της με το Ισραήλ, που διήρκεσε περισσότερο από έξι δεκαετίες.
Το αμερικανικό αυτό Ινστιτούτο προέβλεπε, ήδη από την 25η Μαΐου 2010, σε σχετικό του policy paper, με εξαιρετική ακρίβεια τα εξής:
«Η Τουρκία προσπαθεί να επανακάμψει στη διεθνή σκηνή ως μεγάλη δύναμη και η επιδίωξή της αυτή έχει τεράστια επίπτωση στην πάλαι ποτέ συμμαχία της με το Ισραήλ, που διήρκεσε περισσότερο από έξι δεκαετίες. Πράγματι, η Τουρκία, διανύοντας το στάδιο της επανάκαμψής της, πρέπει να σταθεί κριτικά απέναντι στο Ισραήλ. Και τούτο γιατί η Άγκυρα πρέπει να αναλάβει ηγεμονικό ρόλο στη Μέση Ανατολή και να αναδειχτεί ως ηγέτιδα δύναμη του ευρύτερου ισλαμικού κόσμου. Τούτο μπορεί να εξηγήσει τη δηκτική στάση του Τούρκου πρωθυπουργού Ερντογάν και την άσκηση ηχηρής κριτικής έναντι του Ισραήλ στο Νταβός, έπειτα από την τελευταία στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας, η οποία οδήγησε σε σοβαρή επιδείνωση τις τουρκοϊσραηλινές σχέσεις.
»Οι Τούρκοι διαισθάνονται προφανώς μια ευκαιρία να προσπαθήσουν να φέρουν το Ισραήλ σε δύσκολη θέση. Ταυτόχρονα, προσπαθούν να εκμεταλλευτούν υπέρ τους τις επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα. Αν και η ΜΚΟ μπορεί να έχει δεσμούς με το κυβερνών AKP, δεν υπάρχει ένδειξη ότι η κίνηση για άρση του αποκλεισμού έχει οργανωθεί από την κυβέρνηση. Το νέο σενάριο, πάντως, προβλέπει ένα δυνητικά τεράστιο διεθνές σκηνικό το οποίο, ανεξάρτητα από την έκβασή του, θα είναι επ’ ωφελεία της Τουρκίας. Οι Τούρκοι διαισθάνονται προφανώς μια ευκαιρία να προσπαθήσουν να φέρουν το Ισραήλ σε δύσκολη θέση.
»Εάν οι ισραηλινές δυνάμεις απαγορεύσουν τον πλου του σκάφους, η Τουρκία μπορεί να στρέψει τα διπλωματικά της βέλη κατά του Ισραήλ και να προκαλέσει γενικευμένη καταδίκη του. Η αύξηση της έντασης θα προκαλούσε την ανάμειξη των ΗΠΑ. Δεδομένης της εξάρτησης των ΗΠΑ από την Τουρκία, η τελευταία θα μπορούσε να αναγκάσει την Ουάσιγκτον να τοποθετηθεί ως προς το ζήτημα. Φυσικά, η Ουάσιγκτον δεν θα μπορούσε να αντιταχτεί στην Άγκυρα. Εναλλακτικά, εάν οι Ισραηλινοί αναγκάζονταν να επιτρέψουν στο στολίσκο να ολοκληρώσει την αποστολή του, η Τουρκία θα κατέγραφε μια μείζονα νίκη. Θα ενισχυόταν ο διεθνής ρόλος της Τουρκίας ως ανερχόμενης δύναμης, ειδικότερα στη Μέση Ανατολή και στον ευρύτερο ισλαμικό κόσμο, την ηγεσία του οποίου επιζητούν οι Τούρκοι. Αν και η κατάσταση, ανεξαρτήτως έκβασης, μόνον επικερδής μπορεί να είναι για την Τουρκία (win-win), βάζει το Ισραήλ σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, ανεξαρτήτως του πώς θα χειριστεί το ζήτημα του στολίσκου. Εάν οι Ισραηλινοί αποφασίσουν να απαγορεύσουν στο σκάφος να παραδώσει τα εφόδια, διακινδυνεύουν να δεχτούν παγκόσμια κριτική και να χειροτερεύσουν περαιτέρω τις σχέσεις τους με τη σύμμαχο Τουρκία. Διακινδυνεύουν, επίσης, περαιτέρω περιπλοκή της κατάστασης με τις ΗΠΑ και τούτο γιατί, σε μια δύσκολη περίοδο για τις σχέσεις των ΗΠΑ με το Ισραήλ, η Ουάσιγκτον χρειάζεται την Άγκυρα για την επίλυση πολλαπλών περιφερειακών ζητημάτων. Από την άλλη πλευρά, εάν προσπαθήσουν να αποφύγουν τη διπλωματική αποτυχία και επιτρέψουν στο σκάφος να πλεύσει προς τον προορισμό του, θα έχουν λάβει αμυντική στάση απέναντι στην εθνική τους ασφάλεια. Κι αυτό είναι κάτι που το Ισραήλ δεν έχει κάνει ποτέ στο παρελθόν. Σε μια δύσκολη περίοδο για τις σχέσεις ΗΠΑ – Ισραήλ, με δεδομένη την απόκλιση των περιφερειακών συμφερόντων μεταξύ Ιράν και Παλαιστινίων, η ισραηλινή κυβέρνηση υπό τον πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου δεν επιθυμεί να εμπλακεί σε περαιτέρω ενέργειες που θα αύξαναν την ένταση με την κυβέρνηση του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα. Πέραν τούτου, το τουρκικό σκάφος, το οποίο έχει ήδη αποπλεύσει για τις ακτές της Γάζας, δημιουργεί μια κατάσταση στην οποία το Ισραήλ δεν έχει την επιλογή των κινήσεων. Το σενάριο αυτό έχει αποκτήσει τη δική του δυναμική – πολύ μεγαλύτερη από την αρχική πρόθεση των εμπλεκόμενων μερών».
Το αποτέλεσμα είναι όμως, όπως ο καθείς αντιλαμβάνεται πλέον, αυτό που περιγράφει το κείμενο του αμερικανικού think tank. Εκπληκτικό; Σίγουρα όχι για τους παροικούντες τη διεθνολογική Ιερουσαλήμ!
Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι οι τυχοδιωκτικές αυτές κινήσεις της Τουρκίας θέτουν σε τεράστιο κίνδυνο την ασφάλεια της περιοχής εξωθώντας στα άκρα ισχυρούς γεωστρατηγικά πόλους ισχύος στη Μέση Ανατολή.
Και ας μου επιτραπεί και μια πρόβλεψη: οι εξελίξεις αυτές δεν θα αφήσουν τα εσωτερικά μέτωπα στην Τουρκία (Κούρδοι της Τουρκίας) αλλά και τις εξελίξεις στο Ιράκ (Κούρδοι του ιρακινού Κουρδιστάν) χωρίς αναταραχές και αλυσιδωτές εκρήξεις θερμών κρίσεων. Τα νεοοθωμανικά παίγνια του κ. Νταβούτογλου και του «μοιραίου» πρωθυπουργού του, ο οποίος προσπαθεί να ενδυθεί ρόλο σουλτάνου, δεν θα καταλήξουν προς το συμφέρον της Τουρκίας. Και να σκεφτεί κανείς ότι μόλις χθες τα αμερικανικά στρατεύματα στο Ιράκ παρέδωσαν την «Πράσινη Ζώνη» στον ιρακινό Στρατό και έγινε δύο ημέρες πριν τη συνάντηση Ομπάμα με τον Μαχμούντ Αμπάς και τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Ίσως αυτό να έκανε και τον κ. Νταβούτογλου να «κινητοποιηθεί ανθρωπιστικά» μέσω αναγνωρισμένων τρομοκρατικών οργανώσεων, για να προλάβει την επισφαλή γι’ αυτόν επόμενη ημέρα…
Αναφορικά, τώρα, με τον αποκλεισμό της Γάζας, θεωρώ ότι πρέπει να αναθεωρηθεί τάχιστα από ισραηλινής πλευράς. Δεν συνάδει με τις στοιχειώδεις αρχές του ανθρωπισμού και τυραννάει άδικα έναν πληθυσμό ανθρώπων που, ούτως ή άλλως, υποφέρουν και από την ίδια τη Χαμάς. Δεν αποτελεί πολιτική λογική ούτε επιδεικνύει διπλωματική ευφυΐα το «μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά»! Εφόσον υπάρχει ζήτημα ασφάλειας του Ισραήλ, ας κλείσει απολύτως τα σύνορά του με τη Λωρίδα της Γάζας κι ας της αφήσει απολύτως ελεύθερη την επικοινωνία μέσω θαλάσσης και αέρος, αλλά και διά ξηράς από την Αίγυπτο. Δεν μπορεί η κυβέρνηση του κ. Νετανιάχου, όπως και αυτή του κ. Όλμερτ, να τιμωρούν έναν ολόκληρο λαό, επειδή βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Χαμάς.
Επίσης, μια τέτοια πράξη θα εκτιμηθεί δεόντως από τη διεθνή κοινότητα, αλλά και θα ανακουφίσει το χειμαζόμενο παλαιστινιακό πληθυσμό της περιοχής με ευεργετικά αποτελέσματα για την πρόοδο των ειρηνευτικών διαδικασιών.
Ας βοηθήσουμε όλοι μας προς μια τέτοια κατεύθυνση. Δεν είναι άστοχο…
1. Evan F. Kohlman, The Role of Islamic Charities in International Terrorist Recruitment and Financing, DIIS Working Paper no 2006/7, Copenhagen 2006.

* Ο Ιωάννης Θ. Μάζης είναι καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.