Θα γίνει η λειτουργία στην Παναγία Σουμελά;

Θα λάβει τελικά χώρα η λειτουργία στη μονή της Παναγίας Σουμελά το Δεκαπενταύγουστο, χοροστατούντος του Οικουμενικού Πατριάρχη, για την οποία δόθηκε η άδεια του Υπουργού Πολιτισμού Ερτουγρούλ Γκιουνάι; Το ζήτημα έχει προκαλέσει αντιπαραθέσεις και απασχολήσει τη δημόσια συζήτηση στην Τουρκία.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έλαβε άδεια για την τέλεση θείας λειτουργίας στο χώρο της μονής μία φορά το χρόνο, ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο. Εάν η λειτουργία τελεσθεί φέτος θα αποτελέσει την πρώτη, μετά την Ανταλλαγή, στο χώρο της Παναγίας Σουμελά, που – όπως και η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας στην Πόλη και η Αγία Σοφία στην Τραπεζούντα λειτουργεί σήμερα ως μουσείο. Ο δήμαρχος της Μάτσκα, όπου βρίσκεται η μονή, επισκέφθηκε το Οικουμενικό Πατριαρχείο Φανάρι για να προσκαλέσει τον Οικουμενικό Πατριάρχη επισήμως στην περιοχή.

Ωστόσο, ο πρώην γραμματέας της νομαρχίας Τραπεζούντος Χασάν Καμπέρ υπέβαλε αγωγή στη γενική εισαγγελία Τραπεζούντος κατά του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού Ερτογρούλ Γκιουνάι, του νομάρχη Τραπεζούντας Ρετζέπ Κιζιλτζίκ και του υποδιευθυντή της Γενικής Διεύθυνσης Μουσείων, ισχυριζόμενος ότι η παραχώρηση άδειας στο Πατριαρχείο για την τέλεση ετήσιας λειτουργίας στη Μονή Παναγίας Σουμελά αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και ταυτόχρονα παράβαση καθήκοντος. Ο ενάγων υποστηρίζει πως η διοικητική πράξη της παραχώρησης άδειας αντίκειται στην τουρκική νομοθεσία. Η τελευταία προβλέπει πως η Μονή έχει το status του μουσείου, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η τέλεση θρησκευτικών τελετών στο χώρο της. Παράλληλα, ισχυρίσθηκε πως ενώ συνεχίζονται οι εργασίες αναστήλωσης της μονής, οποιαδήποτε ενέργεια πέραν της απλής επισκέψεως θα έβλαπτε το χώρο.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα του τουρκικού τύπου, ο Καμπέρ, που διετέλεσε γραμματέας της νομαρχίας Τραπεζούντας επί εικοσιπέντε έτη, είναι εθνικιστικών και αντιδημοκρατικών πεποιθήσεων. Αντίστοιχων πεποιθήσεων θεωρείται και η Γενική Διευθύντρια του Μουσείου Τραπεζούντος, Νιλγκιούν Γιλμαζέρ Σαλίχογλου. Το Δεκαπενταύγουστο πέρσι, η εν λόγω διευθύντρια είχε επέμβει, συντονίζοντας τους φρουρούς του μουσείου Σουμελά, για να εμποδίσει ομάδα Ρώσων, Γεωργιανών και Ελλήνων προσκυνητών από το να τελέσουν λειτουργία και στον προαύλιο χώρο της μονής. Η νομαρχία Τραπεζούντος είχε τότε αρνηθεί να δώσει άδεια τέλεσης λειτουργίας στη μονή στην ομάδα των προσκυνητών, επικεφαλής της οποίας βρίσκονταν ο Ποντιακής καταγωγής νομάρχης Θεσσαλονίκης Π. Ψωμιάδης, γνωστός για τις εθνικιστικές του πεποιθήσεις, και ο επίσης Ποντιακής καταγωγής βουλευτής της Ρωσικής Δούμας Ιβάν Σαββίδης. Η Γιλμαζέρ επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο και έφθασε πέρσι να σβήσει μέχρι και τα κεριά που άναψαν οι προσκυνητές και άφησαν στα βράχια στη βάση του μοναστικού συγκροτήματος. Η αρχαιολόγος δήλωσε στους επισκέπτες πως «υπάρχουν εκκλησίες κάτω στην Τραπεζούντα» εάν θέλουν να τελέσουν λειτουργία, και τους κατηγόρησε ότι επιχειρούν ένα «σόου» για τα μέσα ενημέρωσης. Λίγο έλειψε να γίνει συμπλοκή ανάμεσα στην ίδια, τους φρουρούς και τους προσκυνητές, ενώ ανταλλάχθησαν προσβολές και ειρωνείες.

Για τους εθνικιστικούς κύκλους – τόσο κεμαλικών όσο και φασιστικών ή και εθνο-ισλαμιστικών αναφορών – η πιθανότητα τέλεσης λειτουργίας στη μονή γίνεται αντιληπτή ως προσβολή και «πρόκληση». Οι περισσότεροι δε αναλυτές του ακροδεξιού και νεοφασιστικού χώρου, αλλά και ακραίων ισλαμιστών, πνέουν μένεα για το περσινό συμβάν, ισχυριζόμενοι πως η επίσκεψη υπό τον Ψωμιάδη και το Σαββίδη δεν ήταν μία τουριστική επίσκεψη, αλλά μία πολιτική κίνηση με στόχο την «οικειοποίηση» της μονής και την πρόκληση πολιτικής έντασης.

Με ελλιπή όπως πάντα πληροφόρηση και ανακριβείς και κακοήθεις ισχυρισμούς, ο εθνικιστικός τύπος της χώρας εντάσσει την πιθανότητα τέλεσης λειτουργίας στη Μονή στο πλαίσιο των ελληνοτουρκικών σχέσεων και των δικαιωμάτων των χριστιανικών μειονοτήτων της Τουρκίας. Πλην όμως, για το ζήτημα έχει επιδείξει ζωηρό ενδιαφέρον και η Ρωσική πλευρά. Ο Ρώσος Γενικός Πρόξενος στην Τραπεζούντα Κύριλλος Φεοντόροφ δήλωσε σε συνάντησή του με το νομάρχη της περιοχής πως η χώρα του δίδει μεγάλη σημασία στην τέλεση της ετήσιας λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά. Σημειωτέον ότι στην περιοχή της Τραπεζούντας ζουν πολλές χιλιάδες Ορθόδοξοι μετανάστες από τη Ρωσία και το Ρωσικό Καύκασο, την Ουκρανία, τη Γεωργία και την Αρμενία. Σύμφωνα με δηλώσεις του Φεοντόροφ, τουλάχιστον τριακόσια άτομα αναμένεται να καταφθάσουν από τη Ρωσία για τη λειτουργία του Δεκαπενταυγούστου, ενώ σημείωσε πως επιβάλλεται η συνεργασία όλων των φορέων ώστε να μην υπάρξουν προβλήματα.

Στο μεταξύ, στο τουρκικό διαδίκτυο επαναλαμβάνονται τα επίμονα αιτήματα εθνικιστικών και ισλαμιστικών κύκλων να επιτραπεί ξανά η ισλαμική λατρεία στην Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως. Μουσείο σήμερα, η Αγία Σοφία είχε μετατραπεί σε τέμενος από το 1453 ως το 1934, οπότε ο ίδιος ο Ατατούρκ ζήτησε τη μετατροπή της σε μουσείο. Οι κύκλοι αυτοί εξισώνουν το αίτημα των Χριστιανών προσκυνητών για τέλεση λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά μία φορά το χρόνο με το δικό τους αίτημα για επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως τεμένους. Πολλοί δε αναλυτές ανησυχούν ότι έαν ικανοποιηθεί το αίτημα των προσκυνητών για λειτουργία στην Παναγία Σουμελά, θα ενταθεί η επιμονή των εθνικιστών και των ισλαμιστών προς την κατεύθυνση «επανισλαμοποίησης» της Αγίας Σοφίας, ένα ενδεχόμενο που προκαλεί απελπισία σε κεμαλιστές και φιλελεύθερους.