Ο Ερντογάν θέλει, η Ελλάδα μπορεί;

Η κοινή συνέντευξη των δύο πρωθυπουργών στο Χίλτον (14 Μαΐου) ήταν ενδιαφέρουσα και ενίοτε και αποκαλυπτική όχι μόνο σε σχέση με αυτά που είπαν οι δύο πρωθυπουργοί όσο και γι΄αυτά που δεν είπαν.

Κυπριακό: αντιστροφή ρόλων;
Ο Ερντογάν βρήκε την ευκαιρία να πει ξεκάθαρα στο ελληνικό κοινό τρία βασικά πράγματα (ευρέως γνωστά εκτός Ελλάδας): ότι (α) επιζητεί από το 2003 την επίλυση του Κυπριακού με επανένωση του νησιού, (β) ότι η μη επίλυση το 2004 οφείλεται στη στάση των Ελληνοκυπρίων και (γ) αν το Κυπριακό είχε επιλυθεί τότε τώρα τα τουρκικά στρατεύματα θα ήταν μόνο 600 άνθρωποι και δεν θα υφίστατο στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας (αλλά και της Ελλάδας) στην Κύπρο. Επίσης διευκρίνισε ότι εκείνος είχε αναζωπυρώσει τις προσπάθειες του ΓΓ του ΟΗΕ Ανάν (σημειώνω ότι ο ΓΓ είχε εγκαταλείψει πλήρως τις προσπάθειες του τον Μάρτιο του 2003, μετά το «όχι» του Ντενκτάς στη συνάντηση της Χάγης) διαβεβαιώνοντας τον ότι η Τουρκία θα ήταν σταθερά υπέρ της λύσης στη βάση του Σχεδίου (μάλιστα «ένα βήμα μπροστά» κατά τη γνωστή έκφραση του Τούρκου πρωθυπουργού). Επίσης ο Ερτνογάν είπε ότι θα πρέπει να εμπλακούν άμεσα στις διαπραγματεύσεις πιέζοντας για επίλυση-επανένωση οι μητέρες πατρίδες, ο ΟΗΕ αλλά και η ΕΕ. Αντιθέτως, ο Παπανδρέου υποστήριξε ότι τη λύση θα τη βρουν αποκλειστικά οι δύο κοινότητες στην Κύπρο, κάτι που αποτελούσε πάγια τουρκική (και βρετανική) θέση παλιότερα (αντιθέτως η διεθνοποίηση του Κυπριακού αποτελούσε πάγια ελληνική θέση).

Αιγαίο: θέατρο σκιών
Στα θέματα του Αιγαίου ο Ερντογάν φάνηκε μεν θετικός με την ιδέα του περί μείωσης των εξοπλισμών, στο μέλλον όχι στρατιωτικές πτήσεις και επί του παρόντος πτήσεις χωρίς οπλικά συστήματα στα πολεμικά. Όμως κατά τα άλλα κράτησε τα χαρτιά του κλειστά. Στο θέμα του casus belli απέφυγε να απαντήσει (αντιθέτως σαφέστατος ήταν στη συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα Τα Νέα, 15-10, όπου είπε ξεκάθαρα ότι στο Αιγαίο διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα των δύο χωρών και το casus belli δεν προέκυψε τυχαία, αλλά σε συνέχεια απόφασης του Ελληνικού Κοινοβουλίου περί επέκτασης στα 12 μίλια). Επίσης δεν έκανε λόγω για κατάργηση της 4ης Στρατιάς στη Σμύρνη ή για την εγκατάλειψη της θέσης περί «γκρίζων ζωνών» (αυτή βέβαια η στάση του είναι κατανοητή από πλευράς διαπραγματευτικής τακτικής, για να μην κάψει τα χαρτιά της Τουρκίας). Ειδικά τα περί πολεμικών χωρίς οπλικά συστήματα ισχύει μόνο για την ελληνική πλευρά (τα τουρκικά πολεμικά υποτίθεται ότι ίπτανται χωρίς όπλα μια και ο στόχος τους δεν είναι άλλος από το να καταδείξουν ότι δεν αναγνωρίζουν τα «παράνομα» επιπλέον 4 μίλια του ελληνικού εθνικού εναερίου χώρου). Από την πλευρά του και ο Παπανδρέου ήταν ακόμη πιο φειδωλός σε σχέση με το Αιγαίο, ψελλίζοντας κάτι για τα σχέδια πτήσεων (όμως τα σχέδια πτήσεων δεν αφορούν τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο αλλά την εναέρια κυκλοφορία, δηλαδή τις γνωστές ως «παραβάσεις του FIR Αθηνών» και όχι τις «παραβιάσεις» του εθνικού εναερίου χώρου).

Κοντολογίς η επίλυση των διαφορών του Αιγαίου δυστυχώς δεν θα έρθει οσονούπω, με βάση τις προγενέστερες συνομιλίες (του 1978-81 και κυρίως του 2002-3). Υποπτεύομαι στα του Αιγαίου ο Ερντογάν έχει (για την ώρα τουλάχιστον) λίγα περιθώρια, λόγω στρατιωτικών, που ειδικά στα θέματα του αέρα (εναέριος χώρος + FIR), των χωρικών υδάτων (τρόμος των 12 μιλίων), της στρατικοποίησης και των γκρίζων ζωνών έχουν ακόμη τον πρώτο λόγο με την υποστήριξη και ιεράκων του τουρκικού ΥΠΕΞ.

Μειονότητες-Χάλκη-Πατριαρχείο: καλός-κακός αστυνομικός
Ο Ερντογάν φάνηκε γενναιόδωρος στο θέμα της επιστροφής των Ρωμιών (50 000 όπως είπε έχουν ακόμη τουρκική υπηκοότητα και ζουν στην Ελλάδα), στο θέμα της Χάλκης και του Πατριαρχείου (ως οικουμενικού). Το ερώτημα είναι αν θα πάρει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και μέτρα όταν επιστρέψει στην Τουρκία ή πρόκειται μόνο για λόγια για Αθηναϊκά και άλλα ακροατήρια προς δυσμάς. Από την άλλη ήταν διεκδικητικός στα περί μουφτήδων (να εκλέγονται) και το χειρότερο έδωσε την αίσθηση ότι τα θέματα των μειονοτήτων στηρίζονται στην αμοιβαιότητα, κάτι που θα αποτελούσε πισωγύρισμα και θεωρείται απαράδεκτο από πλευράς σεβασμού των ανθρωπίνων (και μειονοτικών) δικαιωμάτων.


Το γενικό πλαίσιο
Πάντως είναι σαφές ότι ο Ερντογάν επιζητεί καλές σχέσεις με την Ελλάδα και, το κυριότερο, θεωρεί τις καλές σχέσεις με την Ελλάδα προς το συμφέρον της Τουρκίας. Βέβαια οι δηλώσεις καλής θέλησης του Ερντογάν είχαν κα άλλους αποδέκτες: την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και τις ΗΠΑ, για να καταδείξει ότι η Τουρκία συνεχίζει και ενδιαφέρεται για ένταξη στην ΕΕ και ότι είναι κράτος εποικοδομητικό στην περιοχή και όχι μόνο σε σχέση με τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο. Όπως και στη δεκαετία του 1980 επί Οζάλ, κλειδί (αν και τώρα κάπως μικρότερο) για τις καλές σχέσεις με την ΕΕ και με τα κράτη μέλη της είναι οι καλές σχέσεις με την Ελλάδα.To ερώτημα σήμερα είναι αν η Ελλάδα έχει την δυνατότητα να ανταποκριθεί στα ανοίγματα Ερντογάν έτσι ώστε να φανεί αν πρόκειται για μια πραγματική αλλαγή της τουρκικής στάσης ή απλά για «μπλόφα».