Κεμαλισμός, Ισλάμ και τουρκική εξωτερική πολιτική

Η κατανόηση των εσωτερικών διεργασιών που διαδραματίζονται στην Τουρκία αποτελεί, ειδικά για μας εδώ στην Κύπρο, προαπαιτούμενο για τη χάραξη εξωτερικής πολιτικής. Η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη, πως η Τουρκία ακολουθεί μια διαχρονικά αμετάβλητη εθνική στρατηγική, αντικατοπτρίζει μόνο τη μισή αλήθεια.

Γιατί τα εθνικά συμφέροντα αποκτούν διαφορετικό νόημα σε διαφορετικές εποχές και εκφράζονται μέσα από διαφορετικές πολιτικές. Κεντρικό δόγμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας ήταν ο εκδυτικισμός-εξευρωπαϊσμός της χώρας. Αυτή ήταν και η μεγάλη παρακαταθήκη του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος πίστευε πως για να κατακτήσει η Τουρκία τον υψηλό πολιτισμό (muasir medeniyet) της Δύσης, θα έπρεπε να αποβάλει από την ταυτότητά της το Ισλάμ.


Έτσι, κατά τη διάρκεια της μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο τουρκικό έθνος κράτος, η ισλαμική παράδοση και μαζί της πλατιές μάζες του λαού πέρασαν στο περιθώριο. Στην απουσία οποιασδήποτε μορφής αστικής τάξης, κύριος φορέας της νεωτερικότητας κατέστη ο στρατός, που έκτοτε απολαμβάνει νομιμοποίησης, ως ο κατεξοχήν θεματοφύλακας του κεμαλισμού και κατ’ επέκτασιν της πορείας εκδυτικισμού-εξευρωπαϊσμού της χώρας. Αυτό που αλλάζει τα τελευταία χρόνια, μέσα από μια σταδιακή και μακρόσυρτη διαδικασία, τα ίχνη του οποίου πάνε πίσω στην εποχή του Μεντερές, είναι πως η ισλαμική παράδοση, που βρίσκει την έκφρασή της σήμερα μέσα από το κόμμα Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης (AKP) του πρωθυπουργού Ερντογάν, επιστρέφει, ενώ η πορεία εκδυτικισμού-εξευρωπαϊσμού της χώρας αποκτά πλέον νέο περιεχόμενο, καθώς γίνεται συνώνυμη με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας.

Το κεμαλικό κατεστημένο δεν μπορεί να αμφισβητήσει την υπεροχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον προσδιορισμό του περιεχόμενου της ευρωπαϊκότητας. Είναι γι’ αυτό που όσο η Τουρκία πλησιάζει περισσότερο την Ευρώπη τόσο περισσότερο ο στρατός δυσκολεύεται να αναπαραγάγει τη νομιμοποίησή του στο τουρκικό πολιτικό σύστημα.

Αντιθέτως, το άλλοτε «οπισθοδρομικό» ισλαμικό κίνημα βρίσκεται σήμερα, με το κόμμα του πρωθυπουργού Ερντογάν, στην πρωτοπορία της προσπάθειας για προώθηση της διαδικασίας ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Βρισκόμαστε στην αρχή μιας μετακεμαλικής εποχής; Mια προσεχτική ανάγνωση της διελκυστίνδας μεταξύ των δύο στρατοπέδων καταδεικνύει πως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη απ’ ό,τι φαίνεται. Το ΑΚP δεν αμφισβητεί τον κεμαλισμό ως φορέα των ευρωπαϊκών τουρκικών αξιών, αλλά επαναπροσδιορίζει το περιεχόμενό του, έτσι που να περιλαμβάνει και τη θρησκευτική παράδοση, όπως είχε προτείνει ο μεγάλος θεωρητικός του τουρκικού εθνικισμoύ Ziya Gokalp, πριν από 100 περίπου χρόνια.

Υποτασσόμενο στον κεμαλισμό και μη αμφισβητώντας τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, προσπαθεί να αντλήσει εθνική νομιμοποίηση στο όνομα του εξευρωπαϊσμού. Από την άλλη, ο στρατός αναγκάζεται να συναινεί σε μεταρρυθμίσεις, που στην ουσία αφαιρούν από τις εξουσίες του, προκειμένου να παραμείνει εθνική δύναμη, διεκδικώντας ρόλο στον επαναπροσδιορισμό του κεμαλισμού.

Να παρακολουθούμε προσεκτικά τις εξελίξεις
ΣΕ ΚΑΘΕ περίπτωση είναι για μας εξαιρετικά σημαντικό να παρακολουθούμε προσεκτικά τις εξελίξεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, γιατί αυτές επηρεάζουν και το πώς εκδηλώνεται η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Όταν ο Ερντογάν διαπραγματεύεται την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, δεν διαπραγματεύεται μόνο με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και με το εσωτερικό πολιτικό σύστημα της χώρας του. Το ίδιο ισχύει, βεβαίως, και για το Κουρδικό, το Αρμενικό και φυσικά το Κυπριακό. Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες της τουρκικής κυβέρνησης σε διάφορα θέματα, που για χρόνια αποτελούσαν ταμπού για την τουρκική κοινή γνώμη, θα πρέπει να ειδωθούν και από την οπτική γωνία των διεργασιών που συντελούνται στο εσωτερικό της Τουρκίας, υπό το φως των νέων δυναμικών που δημιουργεί η ενταξιακή της πορεία.

ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑΪΔΗ*
*Αναπληρωτής Εκπρόσωπος Τύπου ΔΗΣΥ
ΣΗΜΕΡΙΝΗ

Read more: http://infognomonpolitics.blogspot.com/2009/11/blog-post_6334.html#ixzz0XcenSi5W