Ελευθερία έκφρασης στη σύγχρονη Τουρκία: Πέρα από το Άρθρο 301.

Η ελευθερία της έκφρασης είναι ένα πολύ προβληματικό ζήτημα στη σύγχρονη Τουρκία. Η χώρα μπορεί να βρίσκεται σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η έλλειψη της ελευθερίας της έκφρασης όμως – λόγω πολύ συγκεκριμένων διατάξεων του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα, οι οποίες την υποβαθμίζουν - προβάλλει ως ένα πολύ σοβαρό εμπόδιο, και επικρίνεται συνεχώς στις ετήσιες εκθέσεις προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όχι άδικα:

Σύμφωνα με την Έκθεση σχετικά με την ελευθερία του Τύπου για το 2008 του Freedom House, η Τουρκία κατατάσσεται 109η μεταξύ 195 χωρών και ανήκει στην ομάδα των 59 χωρών στις οποίες ο Τύπος θεωρείται μερικώς ελεύθερος. Η Τουρκία (μαζί με την Ονδούρα, το Μεξικό, και το Congo-Brazzaville) κατατάσσεται αμέσως μετά την Αλβανία, και αμέσως πριν από την Guinea-Bissau, την Νιγηρία, την Ουγκάντα και την Ουκρανία. Όχι και πολύ τιμητική θέση για μια χώρα που φιλοδοξεί να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όταν γίνεται λόγος για την ελευθερία της έκφρασης στην Τουρκία, συνήθως το μυαλό όλων πηγαίνει στο διαβόητο Άρθρο 301 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα, υπό το οποίο έχουν διωχθεί δικαστικά πολλοί συγγραφείς και δημοσιογράφοι. Ο Τούρκος Νομπελίστας Ορχάν Παμούκ, η διασημότερη γυναίκα συγγραφέας της Τουρκίας Ελίφ Σαφάκ, και ο Τούρκος δημοσιογράφος Αρμενικής καταγωγής Χραντ Ντίνκ αποτελούν τις πιο γνωστές υποθέσεις. Ο Ορχάν Παμούκ κατηγορήθηκε για δυσφήμηση της Τουρκικότητας το 2005 όταν σε μια συνέντευξή του στο Ελβετικό περιοδικό Das Magazin δήλωσε: «Τριάντα χιλιάδες Κούρδοι έχουν σκοτωθεί εδώ, και ένα εκατομμύριο Αρμένιοι. Και σχεδόν κανείς δεν τολμάει να το αναφέρει. Έτσι, το κάνω εγώ.» Το 2006 και η Ελίφ Σαφάκ κατηγορήθηκε για προσβολή της Τουρκικότητας για το βιβλίο της Το Μπάσταρδο της Κωνσταντινούπολης στο οποίο ένας από τους ήρωές της χαρακτηρίζει το Αρμενικό ζήτημα ως γενοκτονία. Ο Τουρκο-Αρμένιος δημοσιογράφος Χραντ Ντίνκ είχε επίσης κατηγορηθεί για δυσφήμηση της Τουρκικότητας τρείς φορές, και αυτός για σχόλιά του πάνω στο Αρμενικό ζήτημα, το οποίο επίσης χαρακτήρισε ως γενοκτονία. Ο Ορχάν Παμούκ, η Ελίφ Σαφάκ και ο Χραντ Ντίνκ απηλλάγησαν και οι τρείς από τις κατηγορίες τους αργότερα, εν μέσω διεθνούς κατακραυγής των διώξεών τους. Με μια διαφορά: Ο Χράντ Ντίνκ δεν πρόλαβε να δει τις κατηγορίες του να καταρρίπτονται – δολοφονήθηκε το 2007 από έναν έφηβο, ο οποίος πιστεύεται ότι χειραγωγήθηκε από μέλη κάποιος υπερ-εθνικιστικής ομάδας. Οι διώξεις που υπέστη ο Χράντ Ντίνκ υπό το Άρθρο 301 τον έκαναν στόχο ακροδεξιών.

Αυτό όμως που οι δολοφόνοι του Χράντ Ντίνκ δεν περίμεναν, είναι ότι τραβώντας εκείνη τη σκανδάλη θα ταρακουνούσαν και θα ξυπνούσαν από το λήθαργό της την Τουρκική κοινωνία των πολιτών. Η κηδεία του Χράντ Ντίνκ μετετράπη σε μαζική διαδήλωση κατά της δολοφονίας του, την οποία ακολούθησαν περίπου εκατό χιλιάδες Τούρκοι πολίτες κρατώντας πλακάτ τα οποία έγραφαν «Είμαστε όλοι Αρμένιοι» και «Είμαστε όλοι Χράντ Ντίνκ» στην Τουρκική, την Αρμενική, και την Κουρδική γλώσσα, καθώς επίσης και πλακάτ που έγραφαν «Το 301 είναι ο δολοφόνος».

Εν μέσω εσωτερικής και διεθνούς κατακραυγής το Κοινοβούλιο της Τουρκίας αποφάσισε να τροποποιήσει το Άρθρο 301 στις 30 Απριλίου 2008. Δυστυχώς όμως, η τροποποίηση αυτή δεν άλλαξε και πολλά,το αντίθετο: πολιτικοποίησε ακόμα περισσότερο την ελευθερία έκφρασης στην Τουρκία. Σύμφωνα με την παλιά μορφή του άρθρου:

1. Οιοσδήποτε δυσφημήσει δημόσια την Τουρκικότητα, την Δημοκρατία ή το Κοινοβούλιο της Τουρκίας, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μεταξύ 6 μηνών και 3 χρόνων.

1. Άτομο το οποίο δυσφημήσει δημόσια την Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Τουρκίας, τα Δικαστικά Ιδρύματα του Κράτους, τον στρατό και τις υπηρεσίες Ασφαλείας τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μεταξύ 6 μηνών και 2 χρόνων.

1. Σε περίπτωση που η δυσφήμηση της Τουρκικότητας διαπραχθεί από Τούρκο πολίτη σε ξένη χώρα, η ποινή επαυξάνεται κατά το ένα τρίτο.

Η έκφραση άποψης με σκοπό την κριτική δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα.

Στην τροποποιημένη έκδοση, ο όρος Τουρκικότητα (οτιδήποτε αυτό μπορεί να σημαίνει) αντικαταστάθηκε από την φράση Τουρκικό Έθνος (οτιδήποτε αυτό μπορεί να σημαίνει και πάλι), η ανώτατη ποινή μειώθηκε σε 2 χρόνια από 3, ενώ η αλλαγή-κλειδί είναι η εξής:

Η έρευνα αυτού του αδικήματος υπόκειται στην κρίση του Υπουργού Δικαιοσύνης.

Επομένως, ο Υπουργός Δικαιοσύνης τίθεται υπεύθυνος να αποφασίσει ποιές υποθέσεις θα εκδιωχθούν και ποιες θα απορριφθούν. Το τροποποιημένο άρθρο τέθηκε σε ισχύ στις 9 Μαΐου 2008.

Έκτοτε, 766 υποθέσεις έχουν φτάσει στο Υπουργείο το οποίο απέρριψε τις 619, έδωσε άδεια να ερευνηθούν οι 73 από αυτές, ενώ επιπλέον 74 βρίσκονται υπό εξέταση (ως είχαν ως τις 27-04-2009). Υπάρχουν παράπονα όμως ότι οι διάσημες υποθέσεις απορρίπτονται, ενώ οι λιγότερο διάσημες διώκονται. Δικαιολογημένα, οι φωνές για την κατάργηση του άρθρου 301 έχουν αυξηθεί και μένει να δούμε τι στάση θα κρατήσουν η κυβέρνηση και τα κυριότερα κόμματα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας.

Η ελευθερία της έκφρασης στην Τουρκία όμως δεν έχει να κάνει μόνο με το Άρθρο 301. Στις 25 Ιουνίου 2009, ο Nedim Gürsel, Τουρκο-Γάλλος συγγραφέας έπρεπε να παραστεί στο δικαστήριο για την Τρίτη ακρόαση της υπόθεσής του. Το έγκλημά του; Έγραψε ένα μυθιστόρημα με τίτλο Allah’in Kizlari (Οι κόρες του Αλλάχ) για το οποίο η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων βρήκε ότι «προσβάλλει όχι μόνο το Ισλάμ αλλά όλες τις ουράνιες θρησκείες και προκάλεσε αποσύνθεση στην κοινωνία». Τώρα, βρίσκεται αντιμέτωπος με το Άρθρο 216 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο:

1. Άτομο το οποίο ανοιχτά υποκινεί ομάδες του πληθυσμού να εμφανίσουν εχθρότητα ή μίσος η μια εναντίον της άλλης όσον αφορά σε περιφερειακές, ταξικές, θρησκευτικές ,φατριακές, φυλετικές διαφορές, με τρόπο που ίσως αποτελεί ξεκάθαρο και άμεσο κίνδυνο για την δημόσια τάξη τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μεταξύ ενός και τριών χρόνων.
2. Άτομο το οποίο ανοιχτά δυσφημεί μέρος του πληθυσμού όσον αφορά σε περιφερειακές, ταξικές, θρησκευτικές ,φατριακές, φυλετικές διαφορές, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μεταξύ έξι μηνών και ενός χρόνου.
3. Άτομο το οποίο δυσφημεί τις θρησκευτικές αξίες μέρους του πληθυσμού τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μεταξύ έξι μηνών και ενός χρόνου σε περίπτωση που η πράξη του δύναται να διαστρέψει την δημόσια ειρήνη.

Σε ακόμη μία ενδιαφέρουσα υπόθεση, η Τουρκική ΜΚΟ Φιλελεύθερος Σύνδεσμος (Özgür-Der) αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο να σταματήσει τη λειτουργία της, εξαιτίας μιας ανακοίνωσης που εξέδωσε τον Νοέμβρη του 2008 ενάντια στις στρατιωτικού τύπου εκδηλώσεις στα σχολεία ης Τουρκίας. Από το 1933, οι Τούρκοι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να στοιχίζονται σε στρατιωτικού τύπου στοίχους και να επαναλαμβάνουν τον εθνικό ύμνο κάθε πρωί. Επίσης οφείλουν να παρελαύνουν σαν στρατιώτες στις εκδηλώσεις των επισήμων εθνικών εορτών. ( σας θυμίζει κάτι; )

Στην ανακοίνωσή του ο Φιλελεύθερος Σύνδεσμος (Özgür-Der) προτρέπει τους πολίτες της Τουρκίας να: « υιοθετήσουν μια στάση ενάντια στις εκδηλώσεις που μας επιβάλλουν την επίσημη ιδεολογία και περιφρονούν τα πιστεύω και τις ταυτότητές μας.» Σήμερα, ο Φιλελεύθερος Σύνδεσμος (Özgür-Der) βρίσκεται αντιμέτωπος με το άρθρο 318 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα σύμφωνα με το οποίο:

1. Άτομα τα οποία κινητοποιούν, ή προτείνουν, ή προπαγανδίζουν με αποτέλεσμα να αποθαρρύνουν τους πολίτες από την εκπλήρωση της στρατιωτικής τους θητείας τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης μεταξύ έξι μηνών και ενός χρόνου.
2. Εάν η πράξη αυτή τελεστεί μέσω του Τύπου ή των ΜΜΕ, η ποινή προσαυξάνεται κατά το ήμισυ.

Είναι το ίδιο άρθρο υπό το οποίο κατηγορήθηκε η διάσημη Τουρκάλα τρανσέξουαλ τραγουδίστρια Bülent Ersoy, για να απαλλαχθεί αργότερα τον Δεκέμβρη του 2008, μετά από μια μακρά διαδικασία που έτυχε μεγάλης διεθνούς προβολής.

Και η λίστα δεν τελειώνει εδώ. Τον Γενάρη του 2009 ένας δημοσιογράφος της Milliyet, ο Nedim Şener, δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο «Η Δολοφονία του Ντίνκ και τα ψέματα της Ασφάλειας». Σε αυτό το βιβλίο αποκαλύπτει παραλείψεις των Τουρκικών Υπηρεσιών Ασφαλείας πρίν και μετά την δολοφονία του Ντίνκ, παραλείψεις οι οποίες ίσως και να συνέβαλαν στον θάνατό του. Τώρα βρίσκεται αντιμέτωπος με τον Αντιτρομοκρατικό νόμο γιατί « στοχοποίησε προσωπικό στην υπηρεσία της καταπολέμησης τρομοκρατικού εγκλήματος, και απέκτησε και δημοσίευσε μυστικές πληροφορίες οι οποίες απαγορεύονταν να δημοσιευτούν» και για «παραβίαση του απορρήτου των επικοινωνιών», με το άρθρο 288 για «επιχείρηση επηρεασμού δίκαιης δίκης» ,και με το άρθρο 301 (πανταχού παρόν) για « προσβολή κυβερνητικών υπηρεσιών». Αν κριθεί ένοχος για όλες τις κατηγορίες ο Şener αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης έως και 28 ετών. Τραγική ειρωνεία: Ο κατηγορούμενος για τη δολοφονία του Ντίνκ αντιμετωπίζει ανώτατη ποινή 20 ετών σε περίπτωση που καταδικαστεί, ενώ σε σχετική υπόθεση τα 8 μέλη του προσωπικού της Γενικής Διεύθυνσης της Χωροφυλακής της Τραπεζούντας (πόλη στην οποία ζούσε ο κατηγορούμενος ως δολοφόνος) που κατηγορούνται για παράλειψη καθηκόντων σχετικά με τη δολοφονία του Ντίνκ, αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης δύο ετών σε περίπτωση καταδικαστικής απόφασης.

Στην πιο πρόσφατη Έκθεση Προόδου της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εμφατικά τονίζει την έλλειψη ελευθερίας έκφρασης στην Τουρκία. Το άρθρο 301 –όπως ήταν αναμενόμενο- δέχεται το μεγαλύτερο μέρος της κριτικής, αλλά το πρόβλημα είναι πολύ πιο περίπλοκο. Μια ευρύτερη νομοθετική μεταρρύθμιση είναι απαραίτητη και η κυβέρνηση και τα κόμματα της αντιπολίτευσης πρέπει να σταθούν στο ύψος των προσδοκιών της Τουρκικής κοινής γνώμης. Όχι για να επαινέσει την Τουρκία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην επόμενη Έκθεση Προόδου της τον Νοέμβρη 2009 – αυτή τη φορά για την ίδια την Τουρκία. Γιατί, όπως γράφει και ο Orhan Kemal Cengiz ,πρόεδρος της Οργάνωσης Ατζέντα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Human Rights Agenda Association HRAA), σε ένα άρθρο του στη Ζαμάν:

«…η μεγαλύτερη προσβολή της Τουρκικότητας είναι η έλλειψη ελευθερίας έκφρασης σε αυτή τη χώρα.»

του Λεωνίδα Οικονομάκη

Πηγή blogs.eliamep.gr