Η 'σκληρή' Ουάσιγκτον, η πονηρή Άγκυρα και η υπάκουη Αθήνα

Του Σάββα Καλεντερίδη

Το 2002-2003 ήταν χρονιά-καμπή στις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις, αφού τότε η αμερικανική διοίκηση προσπαθούσε να πείσει την αντίστοιχη τουρκική ή για την ακρίβεια του κεμαλικό κατεστημένο, που εκφράζεται κυρίως μέσα από το στρατό και το βαθύ κράτος, να συμμετέχει ενεργά στην επιχείρηση ανατροπής του Σαντάμ Χουσεΐν και του καθεστώτος του.

Οι πρώτες βολιδοσκοπήσεις των Αμερικανών έγιναν στην κυβέρνηση Ετζεβίτ, η οποία, ως ελεγχόμενη απόλυτα από το στρατό και το βαθύ κράτος, ήταν κάθετα αντίθετη σε οποιαδήποτε επέμβαση στο Ιράκ, αφού, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Άγκυρας, μια τέτοια επέμβαση θα γκρέμιζε το κράτος-έθνος του Ιράκ και θα άνοιγε ανεπιστρεπτί το δρόμο για την ίδρυση κουρδικού κράτους στο Βόρειο Ιράκ. Ακολούθησε η άνοδος στην εξουσία του ΑΚΡ και του Αμπντουλλάχ Γκιούλ πρώτα και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη συνέχεια.

Οι κύριες διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ-Τουρκίας έγιναν με συνομιλητή τον τότε πρωθυπουργό Αμπντουλλάχ Γκιούλ από τη μια πλευρά και τον Πωλ Γούλφοβιτς από την άλλη.
Σύμφωνα με στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας από τις σελίδες της νορβηγικής εφημερίδας Aftenposten, που στηρίζεται σε ντοκουμέντα που διέρρευσαν στο WikiLeaks, στις συνομιλίες αυτές οι ΗΠΑ πρότειναν στην Άγκυρα βοήθεια 5,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη συμμετοχή της Τουρκίας στην επιχείρηση ανατροπής του Σαντάμ, ενώ ταυτόχρονα έδωσαν εγγυήσεις για τη μη ίδρυση κουρδικού κράτους. Η αμερικανική πλευρά, πάντα σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, δήλωσε ξεκάθαρα προς την Άγκυρα ότι «σε περίπτωση που απορρίψετε την αμερικανική πρόταση, δεν μπορούμε να ξέρουμε τί θα γίνει στο Ιράκ», πάντα σε σχέση με την πορεία του Κουρδικού.
Η νορβηγική εφημερίδα δημοσίευσε την 18η Φεβρουαρίου 2011 τα πρακτικά των συζητήσεων που έγιναν στις 3 Δεκεμβρίου 2002 μεταξύ του υφυπουργού άμυνας Πωλ Γούλφοβιτς, του υφυπουργού εξωτερικών Μαρκ Γκρόσμαν και του Τούρκου πρωθυπουργού Γκιούλ. Οι διάλογοι παρουσιάζονται ως εξής:

WOLFOWİTZ: Ο κ. Μπους έστειλε εμένα και τον κ. Γκρόσμαν για να συζητήσουμε πιθανή συμμετοχή της Τουρκίας στην επιχείρηση εναντίον του Ιράκ. Γνωρίζω (αντιλαμβάνομαι) ότι αναλάβατε τα καθήκοντά σας πριν από λίγο διάστημα. Όμως είναι ανάγκη η Τουρκία να λάβει το συντομότερο δυνατό μια απόφαση για το θέμα. Εμείς θέλουμε τη συμμετοχή της Τουρκίας και στη φάση της προετοιμασίας και στη φάση της εκτέλεσης της επιχείρησης. Ζητούμε τα εξής από την τουρκική κυβέρνηση:
- Να γίνουν συνομιλίες επί των σχεδίων της επιχείρησης μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων των δυο χωρών
- Να αρχίσουν άμεσα οι επιθεωρήσεις από πλευράς μας στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Τουρκίας
- Να γίνουν οι απαραίτητες προετοιμασίες των στρατιωτικών εγκαταστάσεων της Τουρκίας
- Να συμμετέχουν στην επιχείρηση οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις
- Να γίνει αποδεκτή η συγκρότηση μιας κοινής συμμαχικής δύναμης, στην οποία να είναι δυνατή και η συμμετοχή της Αγγλίας
- Πρέπει να λάβουμε άμεσα μια απάντηση από την Τουρκία για την υποστήριξη που απαιτείται (εκ μέρους μας) εναντίον των τρομοκρατών που σταθμεύουν στο Βόρειο Ιράκ. Γιατί αν δεν καταστεί δυνατή η πραγματοποίηση επιχείρησης από Βορρά, ο επιχειρησιακός σχεδιασμός θα προσανατολιστεί για επιχείρηση από Νότο
-Οι κόκκινες γραμμές της Τουρκίας, θεωρούνται κόκκινες γραμμές και για μας. Οι γραμμές αυτές είναι οι εξής:
- Δια προστατευθεί η εδαφική ακεραιότητα του Ιράκ
- Δεν θα επιτραπεί η ίδρυση κουρδικού κράτους
- Θα προστατευθούν τα δικαιώματα και η ευημερία των Τουρκομάνων
- Το Κιρκούκ και η Μοσούλη θα παραμείνουν στη διοίκηση της Βαγδάτης
- Τα πετρέλαια του Ιράκ θα ελέγχονται από την κεντρική διοίκηση του Ιράκ.
Η Τουρκία έχει να κερδίσει πολλά από μια στρατιωτική επιχείρηση εναντίον του Ιράκ. Γνωρίζουμε τις ανησυχίες και τις ενστάσεις της Τουρκίας για τους οικονομικούς κινδύνους που θα υπάρξουν γι’ αυτήν από την επιχείρηση στο Ιράκ. Για το λόγο αυτό προτείνουμε το εξής πακέτο οικονομικής βοηθείας προς την Τουρκία:
- Παροχή 2 δις δολαρίων εντός δυο ετών από το Ταμείο Οικονομικής Υποστήριξης και από το Ταμείο Στρατιωτικής Βοήθειας Ξένων Χωρών
- Παροχή δωρεάν πετρελαίου αξίας 1 δις δολαρίων
- Παροχή βοήθειας 500 εκατ. Δολαρίων από τον αμερικανικό στρατό
- Παροχή βοήθειας 355 δολαρίων για τον εκσυγχρονισμό και την τοποθέτηση συστημάτων αεροπορικής άμυνας στις αεροπορικές βάσεις Ιντζιρλίκ και Ικονίου, με την ανακοίνωση της υποστήριξης της Τουρκίας, αν δεν συμμετέχει στον πόλεμο.
Σε περίπτωση που η Τουρκία απορρίψει την πρότασή μας αυτή, ο πόλεμος μπορεί να διαρκέσει περισσότερο, κάτι που θα αυξήσει το κόστος για τις ΗΠΑ. Επί πλέον, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το τί μπορεί να επακολουθήσει στο Βόρειο Ιράκ. Περιμένουμε από σας άμεση απάντηση. Μέχρι τις 6 Δεκεμβρίου...

ABDULLAH GÜL: Μέχρι το τέλος της εβδομάδος; Η Τουρκία είναι επί δεκαετίες στρατηγικός σύμμαχος των ΗΠΑ. Και η Τουρκία επιθυμεί να εμβαθύνει ακόμη περισσότερο αυτή τη σχέση. Όμως η κυβέρνησή μας έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης πριν από πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μου έχουν γίνει μόνο δυο ενημερώσεις για το εν λόγω θέμα. Φυσικά είναι ένα θέμα που το παρακολουθούσαμε από πριν, όμως όταν αναλαμβάνεις κυβερνητικά καθήκοντα τα πράγματα αλλάζουν. Επιπλέον, στις 12 Δεκεμβρίου αναμένεται η κρίσιμη Σύνοδος Κορυφής της Κοπεγχάγης και άλλες εξελίξεις που μας ασκούν πιέσεις, όπως το δημοψήφισμα για το Σχέδιο Αννάν στην Κύπρο. Το καθεστώς του Ιράκ είναι ένα κακό καθεστώς, ο (ιρακινός) λαός υπέφερε πολλά απ’ αυτό. Δεχόμαστε ότι τα όπλα μαζικής καταστροφής είναι κίνδυνος και για την Τουρκία και για την ευρύτερη περιοχή. Δεν θέλουμε πόλεμο, όμως κατανοούμε και τις δικές σας ανησυχίες. Για να μιλήσουμε δε ξεκάθαρα, για να λάβουμε μια πολιτική απόφαση, χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο. Απαιτείται χρόνος για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Μπορεί να πούμε ναι σε όλα τα αιτήματά σας, όμως θα πρέπει να εργαστούμε ακόμα περισσότερο πάνω σ’ αυτό το θέμα, ενώ θα πρέπει να το φέρουμε και στη βουλή για έγκριση και να εργαστούμε για την διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Η Τουρκία έχει εκατομμύρια ανέργους. Η οικονομία μας είναι εύθραυστη. Θα συνεργαστούμε, ναι θα συνεργαστούμε, όμως ο δικός μου υπουργός άμυνας και ο υπουργός εξωτερικών γνωρίζουν λίγα πράγματα για το θέμα. Θα πρέπει να εργαστούμε περισσότερο πάνω σ’ αυτό.
(Παρεμβαίνει ο υφυπουργός εξωτερικών Ουγούρ Ζιγιάλ και λέει: «Δεν μπορούμε να δώσουμε απάντηση πάνω σ’ αυτό το θέμα πριν την Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. την 12 Δεκεμβρίου, που περιμένουμε να λάβουμε ημερομηνία έναρξης των διαπραγματεύσεων. Αν δεν λάβουμε την ημερομηνία έναρξης των διαπραγματεύσεων, μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο η απόφασή μας για συμμετοχή στην επιχείρηση του Ιράκ».)

GROSSMAN: Ο πρόεδρος Μπους καταβάλλει σοβαρές προσπάθειες για το θέμα αυτό. Να είστε σίγουροι για την υποστήριξη μας μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου για το θέμα αυτό. Και στο θέμα της Κύπρου, θέλουμε να δώσετε ξεκάθαρη υποστήριξη στο Σχέδιο Αννάν.

GÜL: Πάνω στο θέμα αυτό μιλάμε με τον Ραούφ Ντενκτάς.

WOLFOWITZ: Τα νούμερα που αναφέραμε για την οικονομική βοήθεια που θα σας προσφέρουμε, μη τα ανακοινώνεται στην κοινή γνώμη. Μπορείτε να πείτε ότι οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να παρέχουν βοήθεια στην Τουρκία.

Για όσους δεν θυμούνται το τί επακολούθησε, να υπενθυμίσουμε εμείς:
-Η Τουρκία στις 15 Δεκεμβρίου έλαβε την ημερομηνία έναρξης των διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε.
-Οι ΗΠΑ μετέφεραν στρατεύματα με πλοία τα οποία περίμεναν ανοικτά των Αδάνων και της Μερσίνας την απόφαση της τουρκικής κυβερνήσεως για να αποβιβαστούν στη Μερσίνα και την Αλεξανδρέττα και να ανοίξει το λεγόμενο Βόρειο Μέτωπο.
-Η τουρκική κυβέρνηση, κωλυσιεργώντας και εμπαίζοντας τις ΗΠΑ, έφερε την 1η Μαρτίου 2003 το θέμα στη βουλή, η οποία απέρριψε το σχέδιο συμφωνίας Τουρκίας-ΗΠΑ.
-Οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να προσαρμόσουν την επιχείρησή τους, ανοίγοντας μόνο το Νότιο Μέτωπο, γεγονός που κόστισε πολλά δισεκατομμύρια δολάρια και εκατοντάδες νεκρούς στον αμερικανικό στρατό, αφού η αντίσταση βόρεια της Βαγδάτης συνεχίστηκε επί χρόνια, ακριβώς επειδή δεν είχε ανοίξει το Βόρειο Μέτωπο.
Για όσους δε αναρωτιούνται ποιο ήταν το κόστος που πλήρωσε η Τουρκία για τον εξευτελισμό των ΗΠΑ, υπενθυμίζουμε ότι αυξήθηκε η υποστήριξη της Ουάσιγκτον προς την Άγκυρα στο θέμα της Ε.Ε., υποστηρίχτηκαν έμπρακτα οι προσπάθειες της Άγκυρας για την αντιμετώπιση του ΡΚΚ καθώς και η οικονομική διείσδυση των Τούρκων στο Νότιο Κουρδιστάν (Βόρειο Ιράκ), συνεχίστηκε η υποστήριξη της Ουάσιγκτον προς την Άγκυρα όσον αφορά στις παράλογες απαιτήσεις και προκλήσεις της στο Αιγαίο, τη Θράκη και την Κύπρο....
Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση Μπους, για να ανταμείψει την Ελλάδα που παραχώρησε χωρίς καν να διαπραγματευτεί τη βάση της Σούδας στις ΗΠΑ για την παροχή εξαιρετικά κρίσιμης υποστήριξη στην επιχείρηση στο Ιράκ, λίγο μετά ...αναγνώρισε τα Σκόπια με το όνομα Μακεδονία.
Αυτά προς το παρόν για τις διαπραγματεύσεις Τουρκίας-ΗΠΑ στο θέμα του Ιράκ, μια υπόθεση που προσφέρεται για εξαγωγή συμπερασμάτων και που πρέπει να αποτελέσει μάθημα για εκείνους τους πολιτικούς και διπλωμάτες της Ελλάδος που θεωρούν ότι η μόνιμη συμπεριφορά ‘καλού και υπάκουου παιδιού’ απέναντι σε υπέρτερες δυνάμεις εξυπηρετεί τα εθνικά μας συμφέροντα.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ την 21 Φεβρουαρίου 2011