Τα μηνύματα από την Αγκυρα

Του Θανου Π. Ντοκου*

Η πρόταση του κ. Ομέρ Τσελίκ, αντιπροέδρου του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας (ΑΚΡ) και του κ. Ιμπραΐμ Καλίν, συμβούλου του Τούρκου πρωθυπουργού, περί άρσης του casus belli με αντάλλαγμα την ακύρωση της απόφασης της ελληνικής Βουλής για το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων ασφαλώς δεν μπορεί να συζητηθεί σοβαρά. Δείχνει, βεβαίως, ότι το casus belli έχει μετατραπεί σε βάρος για την Τουρκία από το οποίο προσπαθεί να απαλλαγεί, χωρίς να είναι έτοιμη να προχωρήσει σε μονομερή άρση του. Η δε πρόταση περί αναζήτησης κοινού στρατηγικού οράματος και ανάληψης κοινών περιφερειακών πρωτοβουλιών είναι μια «μεταμοντέρνα» προσέγγιση που θα μπορούσε να είχε ενδιαφέρον εφόσον συντρέχουν κάποιες προϋποθέσεις, με κυριότερη την απάλειψη ορισμένων συμπεριφορών της Αγκυρας που δηλητηριάζουν τις διμερείς σχέσεις.

Υπάρχουν ενέργειες που στέλνουν ένα σαφές μήνυμα μη-φιλικών διαθέσεων, όπως οι γκρίζες ζώνες και οι χαμηλές υπερπτήσεις πάνω από κατοικημένα νησιά. Αυτές πρέπει να τερματιστούν μονομερώς αν η Αγκυρα επιθυμεί να πείσει ότι δεν έχει επεκτατικές διαθέσεις. Σε άλλα ζητήματα, μπορούν να αναζητηθούν λύσεις λειτουργικού χαρακτήρα που οδηγούν σε τερματισμό μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς, χωρίς οι δύο πλευρές να αποκλίνουν από τις πάγιες θέσεις τους. Σε αυτή τη λογική έχουν διατυπωθεί προτάσεις περί υποβολής μη πλήρους σχεδίου πτήσης για να σταματήσουν οι παραβάσεις και αναχαιτίσεις ή μιας συμβολικής υπέρπτησης τον χρόνο για να τερματιστούν οι παραβιάσεις και οι αερομαχίες.

Δύο παρατηρήσεις για το μέλλον των ελληνοτουρκικών (Ε/Τ) σχέσεων: 1) Η σημερινή Τουρκία είναι πολύ διαφορετική από αυτή του πρόσφατου παρελθόντος. Η κυβέρνηση Ερντογάν δείχνει να έχει περιορίσει σημαντικά τον ρόλο της στρατογραφειοκρατίας και έχει υλοποιήσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Αξίζει να διερευνηθούν οι πραγματικές διαθέσεις της απέναντι στην Ελλάδα (χωρίς εγγύηση ότι το πόρισμα θα είναι ευνοϊκό). 2) Υπάρχει άγνοια στην ελληνική κοινή γνώμη, με ευθύνη πρωτίστως των πολιτικών, αλλά και των ΜΜΕ και του «πνευματικού» κόσμου, για ορισμένες βασικές διαστάσεις των Ε/Τ σχέσεων. Η καλύτερη γνώση των θεμάτων θέτει το πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις. Π.χ. το FIR είναι εκχώρηση αρμοδιότητας (ανατίθεται στην Ελλάδα η ασφάλεια πτήσεων) και όχι κυριαρχικό δικαίωμα. Επίσης, περισσότερο από το μισό του Αιγαίου είναι διεθνή ύδατα στα οποία έχει δικαίωμα οποιοδήποτε κράτος να πραγματοποιεί ασκήσεις ή ναυσιπλοΐα, εφόσον τηρεί συγκεκριμένους κανόνες. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι ενίοτε η Τουρκία σέβεται το γράμμα, αλλά όχι το πνεύμα του νόμου, όσον αφορά το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης.

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι Ελλάδα και Τουρκία θα πρέπει να επιλύσουν τις διαφορές τους μέσω των διερευνητικών επαφών και προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή ότι η μείωση της καθημερινής έντασης και το επ’ αόριστον «πάγωμα» των ζητημάτων είναι καλύτερη επιλογή. Μια ψύχραιμη συζήτηση για τις εναλλακτικές στρατηγικές διαχείρισης των Ε/Τ σχέσεων θα μπορούσε να καταλήξει σε μια γόνιμη σύνθεση. Με όσους, βεβαίως, θεωρούν ότι κατέχουν τη μοναδική αλήθεια και έχουν την αποκλειστικότητα σε θέματα πατριωτισμού, τα περιθώρια συνεννόησης είναι μηδενικά. Αλλά αυτοί ευτυχώς έχουν αρχίσει να περιθωριοποιούνται.

* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.