Το αναδυόμενο άστρο της πολυμέτωπης τουρκικής διπλωματίας

Μέσα σε λιγότερο από δέκα ημέρες, η Τουρκία βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Μετά την επίσκεψη Μεντβέντεβ στην Άγκυρα και την υπογραφή της ρωσοτουρκικής συμφωνίας για την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού της Τουρκίας, ακολούθησε η κατά γενική ομολογία θετική επίσκεψη Έρντογαν στην Αθήνα. Στη συνέχεια, η Τουρκία πρωτοστάτησε από κοινού με τη Βραζιλία στην υπογραφή της συμφωνίας με το Ιράν, με την οποία επιδιώκεται να αποκλιμακωθεί η ένταση σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Η τελευταία διπλωματική πρωτοβουλία, ήταν και η πιο σημαντική. Όχι αδικαιολόγητα, μία ατμόσφαιρα θριάμβου πλανάται πάνω από την τουρκική διπλωματία.

Ο Τούρκος πρωθυπουργός Έρντογαν και ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα έπεισαν τον πρόεδρο του Ιράν Μαχμούντ Αχμαντί – Νεζζάντ να δεσμευθεί σε μία προσπάθεια αποκλιμάκωσης της κρίσης, ώστε να αποτραπεί η επιβολή νέων κυρώσεων κατά του Ιράν. Η συμφωνία που υπεγράφη την Τρίτη στην Τεχεράνη υπήρξε απόρροια κοινής προσπάθεια παροχής «υπηρεσιών καλής θελήσεως» από την Τουρκία και τη Βραζιλία. Κι οι δύο χώρες αποτελούν την τρέχουσα περίοδο μη μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά και μέλη του G20, των είκοσι δηλαδή μεγαλύτερων οικονομιών. Οι ηγεσίες τους επιθυμούν μία μεγαλύτερη ανάμιξη στη διεθνή διπλωματική σκηνή. Και οι δύο χώρες θεωρούνται παράλληλα ανερχόμενες δυνάμεις στο διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον.

Με τη συμφωνία που υπεγράφη στην Τεχεράνη, το Ιράν ανέλαβε την υποχρέωση να μεταφέρει 1200 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου στην Τουρκία. Ως αντάλλαγμα για το εμπλουτισμένο ουράνιο που θα παραδώσει προς φύλαξη, λάβει εντός ενός έτους καύσιμα. Η συμφωνία για ανταλλαγή του εμπλουτισμένου ουρανίου με καύσιμα αποτελεί πραγμάτωση των όρων που η ομάδα «5+1» – των πέντε μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας και της Γερμανίας – ζητούσε από το Ιράν να αποδεχθεί κατά τη διάρκεια προηγούμενων διπλωματικών επαφών.

Κατά την υπογραφή της συμφωνίας, το Ιράν έστειλε προς τη Δύση το μήνυμα πως συμμορφώνεται με τη Συνθήκη για το μη Πολλαπλασιασμό των Πυρηνικών Όπλων, αλλά παράλληλα θεωρεί την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας αναφαίρετο κυριαρχικό δικαίωμά του. Η Τουρκία τόνισε πως στηρίζει τη θέση αυτή του Ιράν σχετικά με το δικαίωμά του στην ειρηνική χρήση ατομικής ενέργειας, ενώ για μία ακόμη φορά υπογράμμισε την επιθυμία της τουρκικής διπλωματίας για μία Μέση Ανατολή χωρίς πυρηνικά όπλα. Τις θέσεις αυτές της Τουρκίας είχε εκφράσει λίγες ημέρες νωρίτερα ο Έρντογαν κατά τη συνάντησή του με τον Ντμίτρι Μεντβέντεβ.

Ο Τουρκικός τύπος υποδέχθηκε τη συμφωνία της Τεχεράνης με θριαμβικούς τίτλους. «Το δίδυμο που έσωσε τον κόσμο», «Έρντογαν και Λούλα: το αποτέλεσμα» έγραψε η φιλελεύθερη Ταράφ, ενώ τίτλοι όπως «Η Τουρκία παντού», «Το λαμπερό άστρο του Νταβούτογλου» κατέκλυσαν ακόμη και τις εφημερίδες που διατηρούν επιφυλακτική στάση έναντι της κυβέρνησης Έρντογαν. «Με ευχές για την παγκόσμια ειρήνη» δήλωσε ο Έρντογαν, ενώ ο Νταβούτογλου έσπευσε να τονίσει πως η συμφωνία είναι η πρώτη πολιτική συμφωνία που το Ιράν υπογράφει με τη Δύση, μετά από εκείνη για την απελευθέρωση των ομήρων της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη το 1981. Ο Τούρκος διεθνολόγος, με ειδίκευση στα θέματα Μέσης Ανατολής, Τζεγκίζ Τσαντάρ, σημειώνει πως κανείς στη Δύση δεν εμπιστεύεται το Ιράν, ενώ παράλληλα το Ιράν δεν τολμά να εμπιστευθεί κανέναν απολύτως. «Σε αυτό το πλαίσιο, η εμπιστοσύνη που το Ιράν έδειξε στην Τουρκία είναι πολύ σημαντική» εξηγεί.

Έντονη είναι η διαφωνία μεταξύ των Τούρκων αναλυτών σχετικά με το πόσο βιώσιμη είναι η τριμερής συμφωνία με το καθεστώς της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Τόσο οι δυτικές κυβερνήσεις, όσο και οι σκληροπυρηνικοί του Ιράν, εκφράζουν σχετικά τις επιφυλάξεις τους. Ο υπουργός εξωτερικών Νταβούτογλου δήλωνε πως μετά την υπογραφή από το Ιράν της συμφωνίας, η Δύση δεν έχει λόγο επιβολής νέων κυρώσεων κατά του Ιράν. Στην περίπτωση ψηφίσματος περί νέων κυρώσεων στο Συμβούλιο Ασφαλείας, τόσο η Τουρκία όσο και η Βραζιλία θα καταψηφίσουν την πρόταση, σημείωσε. Παράλληλα, προειδοποίησε τις δυτικές χώρες πως απειλές για κυρώσεις κατά του Ιράν ενδέχεται να τορπιλίσουν τη συμφωνία, στρέφοντας την κοινή γνώμη του Ιράν εναντίον της. Παράλληλα, ο Έρντογαν προειδοποίησε το Ιράν πως οποιαδήποτε παράβαση των όρων της συμφωνίας θα έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωσή του, καθώς Τουρκία και Βραζιλία δε θα σταθούν στο πλευρό της Τεχεράνης σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Ακόμη και οι αναλυτές που θριαμβολογούν με τη συμφωνία, όπως ο Τσαντάρ αλλά και η Γιασεμίν Τσογκάρ της Ταράφ, σημειώνουν πως οι αντιδράσεις από το δυτικό στρατόπεδο ήταν πιο χλιαρές απ’ ότι αναμενόταν. Εκφράζεται μάλιστα σχετικά κάποια πικρία, καθώς οι αναλυτές υπογραμμίζουν πως η τριμερής συμφωνία περιέχει ακριβώς τους όρους στους οποίους οι δυτικές δυνάμεις ζητούσαν από το Ιράν να συμφωνήσει τον περασμένο Οκτώβριο. Η αμερικανική ωστόσο πλευρά κατέστησε σαφές πως θεωρεί ότι η παρούσα συμφωνία δεν κατόρθωσε να διαψεύσει τους φόβους τους πως τελικός στόχος του Ιράν είναι να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα. Σύμφωνα με τις αμερικανικές εφημερίδες, είναι διάχυτη η εντύπωση στη Ουάσιγκτον πως η συμφωνία δεν είναι παρά μία απόπειρα του Ιράν να κερδίσει χρόνο και να μεταθέσει, τουλάχιστον, την όποια επιβολή κυρώσεων. Η Γιασεμίν Τσονγκάρ επικαλείται πηγές της στην Ουάσιγκτον και ισχυρίζεται πως στο State Department κυριαρχεί η εντύπωση πως η ανταλλαγή των 1200 κιλών ουρανίου δεν επαρκεί, και δεν πείθει πως η Ισλαμική Δημοκρατία έχει εγκαταλείψει τα σχέδιά της για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Η ποσότητα ουρανίου που θα παραδοθεί στην Τουρκία δεν αντιστοιχεί παρά στο ήμισυ των αποθεμάτων του Ιράν, τονίζουν οι πηγές αυτές της αμερικανικής διπλωματίας σύμφωνα με την Τσογκάρ. Πηγές του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών δέχονται πως οι δυτικές δυνάμεις ενδέχεται να δουν τη συμφωνία ως ατελή και ενέχουσα προβλήματα, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα των κύριων τουρκικών εφημερίδων.

Η κατάρρευση των διαπραγματεύσεων τον περασμένο Οκτώβριο οφείλεται στη σθεναρή αντίσταση όλων των πολιτικών παρατάξεων στο Ιράν, ακόμη και των πιο φιλελεύθερων οπαδών της πολιτικής μεταρρύθμισης της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Λόγος της πάνδημης αντίθεσης ήταν η πεποίθηση πως η επιμονή της Δύσης για τη μεταφορά του Ιρανικού εμπλουτισμένου ουρανίου στο εξωτερικό αποτελούσε παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του Ιράν. Σήμερα, η κατάσταση στο Ιράν είναι λιγότερο ξεκάθαρη. Οι περισσότερες εφημερίδες των μεταρρυθμιστών υποστηρίζουν την προσέγγιση με τη Δύση και άρα και τη συμφωνία, και καλούν τον Αχμαντί-Νεζζάντ να τηρήσει τους όρους της. Η εφημερίδα των σκληροπυρηνικών Τζομχουρί-γε-Εσλαμί, που βρίσκεται υπό τον απευθείας έλεγχο του Ανώτατου Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, στηλίτευσε τη συμφωνία ως «παράδοση, υποχώρηση στους τραμπουκισμούς της Δύσης». Ωσότσο, η Κεϊχάν, έτερος στυλοβάτης του θεοκρατικού καθεστώτος, εκφράσθηκε υπέρ της συμφωνίας, εκτιμώντας ότι αποτελεί έκφραση της καλής θέλησης του Ιράν. Η συμφωνία καταρρίπτει τα επιχειρήματα της δύσης, με τα οποία επιχειρείται να δικαιολογηθεί η επιβολή νέων κυρώσεων στο Ιράν, υποστηρίζει.

Η Φεράι Τουντζ της Χουριέτ είναι πολύ πιο επιφυλακτική. Θεωρεί πως η συμφωνία της Τεχεράνης κινδυνεύει να «μπει στο ράφι» πριν ακόμη στεγνώσει το μελάνι των σχετικών εγγράφων. Πέραν από τις δυναμικές στην Τεχεράνη, η δημοσιογράφος θεωρεί πολύ σημαντικό το γεγονός ότι οι ΗΠΑ κατόρθωσαν – μετά από μακρόχρονες προσπάθειες – να πείσουν τη Ρωσία και την Κίνα, τα μόνα δύο μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, να ταχθούν υπέρ των νέων κυρώσεων κατά του Ιράν. Ο αγώνας της Ουάσιγκτον να πείσει τις δύο αυτές δυνάμεις να συστρατευθούν με το State Department στο θέμα του Ιράν υπήρξε ζήτημα κριτικής πολιτικής σημασίας για τις ΗΠΑ, τονίζει. Τις επόμενες ημέρες, η Ουάσιγκτον θα επιδοθεί σε ένα νέο αγώνα να σώσει αυτή την ομοφωνία στα πλαίσια του Συμβουλίου Ασφαλείας, ενώ η Τεχεράνη θα παλαίψει για να την καταρρίψει.

Ο Τσαντάρ πάλι υπονοεί πως οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές χώρες φαίνονται ενοχλημένες από τη σημασία της Τουρκίας στα διπλωματικά παίγνια, που αυξάνεται κατακόρυφα. Την ίδια περίοδο, η σημασία των άλλοτε Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης μειώνεται εξίσου γρήγορα και δραστικά, καθώς τείνουν πια να μετατραπούν σε «χώρες μεσαίας σημασίας», έχοντας απωλέσει τον άλλοτε καθοριστικό τους ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις. «Τεκτονικές αλλαγές λαμβάνουν χώρα στο διεθνές σύστημα» υποστηρίζει ο βετεράνος διεθνολόγος.

Ανεξάρτητα από τις όποιες εκτιμήσεις για το μέλλον της συμφωνίας, η γενική συμφωνία είναι πως η υπογραφή της αποτελεί μεγάλη επιτυχία για την Τουρκία. Μέσα σε δέκα ημέρες, η χώρα βρέθηκε τρεις φορές στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, με το βλέμμα όλου του κόσμου στραμμένο στον Έρντογαν και τον Τούρκο υπουργό εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, σημειώνουν οι αναλυτές. «Με τη συμφωνία αυτή, η Τουρκία τοποθετήθηκε στο χάρτη των διεθνών σχέσεων ως μία χώρα ικανή, με επιρροή και βαρύτητα, που προκαλεί την εμιστοσύνη» γράφει ο Τζεγκίζ Τσαντάρ.. Καθόσον μάλιστα η Τουρκία ενδιαφέρεται πλέον και δρα για την επίλυση όχι μόνο των δικών της ζητημάτων, αλλά και εκείνων των γειτόνων της, αποτελεί έναν πολύτιμο σύμμαχο των δυτικών δυνάμεων, που δεν μπορούν να την αγνοήσουν. Αυτή είναι η γενική εκτίμηση των δημοσιογράφων.

Παράλληλα, οι Τούρκοι δημοσιογράφοι και αναλυτές σπεύδουν να σημειώσουν πως η επιτυχία της Τεχεράνης έλαβε χώρα μετά τις υψηλού επιπέδου επαφές με τη Ρωσία και την Ελλάδα. Όλοι τονίζουν πως η διπλωματική δράση της κυβέρνησης Έρντογαν είναι πολυμέτωπη, και συνεπώς δεν αφήνει χώρο για τις ανησυχίες που συχνά εκφράσθηκαν στο δυτικό τύπο για δήθεν «αλλαγή άξονα» στην εξωτερική πολιτική από τον Νταβούτογλου. Τα σχετικά δημοσιεύματα έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου, ισχυριζόμενα ότι η Τουρκία είχε εγκαταλείψει την πρόσδεσή της στο δυτικό στρατόπεδο και έριχνε όλο της το βάρος στον Ισλαμικό κόσμο.

Δε θα έχει, τελικά, τόση σημασία για την Τουρκία το εάν η συμφωνία θα κατορθώσει να αποτρέψει την επιβολή νέων κυρώσεων κατά του Ιράν, οπότε η πρωτοβουλία θα θεωρηθεί επιτυχής. Για την Τουρκία, αυτό που πραγματικά μετρά είναι η έντονη παρουσία της στη διπλωματική σκακιέρα, αλλά και το γεγονός ότι κατόρθωσε να αναπτύξει μία αυτοτελή από τις ΗΠΑ και τη Δύση πολιτική. Η πολιτική αυτή αναπτύσσεται σε πολλαπλά μέτωπα και εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Τουρκίας στην ευρύτερη περιφέρεια. Η συμφωνία υπήρξε αποτέλεσμα «ισχυρής, αποφασιστικής, έξυπνης εξωτερικής πολιτικής», σημείωσε ο διευθυντής της Ταράφ Αχμέτ Αλτάν. Γενική εκτίμηση των παρατηρητών, ότι οι καρποί της πολυμέτωπης διπλωματικής επίθεσης της χώρας θα συλλεγούν στο μέλλον.

Ο ίδιος ο Αλτάν, ωστόσο, επεσήμανε μία «κωμική αντίφαση». Η ηγεσία της Τουρκίας, που έχει αποδοθεί σε μία προσπάθεια να επιλύσει ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα των διεθνών σχέσεων, αδυνατεί να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά προβλήματα της Τουρκίας, και προεχόντως το Κουρδικό. Από τη μια, το δίδυμο Έρντογαν – Νταβούτογλου προσπαθεί να εμφανίσει την Τουρκία ως μία χώρα παγκόσμιας βαρύτητας, ταγμένη στην ειρηνική επίλυση κάθε προβλήματος της περιφέρειάς της. Από την άλλη, παντελής φαντάζει η έλλειψη προόδου στα φλέγοντα εσωτερικά ζητήματα, με το Κουρδικό να συνεχίζει να προκαλεί θανάτους και αναστάστωση στο εσωτερικό της χώρας. Αν στο εξωτερικό ο Έρντογαν φαντάζει «ηγέτης παγόσμιας εμβέλειας», στο εσωτερικό κινδυνεύει να θεωρηθεί «αδύναμος πρωθυπουργός». Προφανώς, ο Αλτάν επιθυμεί να προκαλέσει τον ευερέθιστο Έρντογαν να τον διαψεύσει, αναλαμβάνοντας δράση.