Γκρίζες ζώνες, σκοτεινές προθέσεις

Την ανατροπή των διεθνών συνθηκών με τις οποίες καθορίζονται τα σύνορα στο Αιγαίο (Λωζάνη 1923, ιταλοτουρκικό πρωτόκολλο 1932, Παρίσι 1947) επιδιώκει η Άγκυρα, που κλιμακώνει τις προκλήσεις της δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για εκδήλωση θερμού επεισοδίου.
της Αγγελικής Σπανού

Διπλωματικοί κύκλοι εκτιμούν ότι η τουρκική πλευρά επιθυμεί την επανερμηνεία των συνθηκών και την έναρξη διμερούς διαπραγμάτευσης εφ’ όλης της ύλης των μεθοριακών θεμάτων. Η Αθήνα έχει αποφασίσει να μην απαντά στην ένταση με ένταση, προκειμένου να αποφευχθούν ακραίες καταστάσεις και η δημιουργία σκηνικού Ιμίων στο Αγαθονήσι και στο Φαρμακονήσι. Υπάρχει, πάντως, έντονη ανησυχία για το ενδεχόμενο ατυχήματος λόγω των επικίνδυνων ελιγμών στους οποίους επιδίδονται τα τουρκικά μαχητικά. Το τελευταίο διάστημα έχουν γίνει πολλά διαβήματα από την ελληνική προς την τουρκική πλευρά και το αντίστροφο.
Το συμπέρασμα που προκύπτει, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, από αυτές τις επικοινωνίες είναι ότι η Άγκυρα αμφισβητεί ευθέως το εδαφικό καθεστώς στα Δωδεκάνησα και θεωρεί «γκρίζα ζώνη» όλα τα νησιά που δεν κατονομάζονται ρητώς στις διεθνείς συνθήκες.
Με βάση αυτό το σκεπτικό αξιώνει την ουδετεροποίηση των αμφισβητούμενων από την Τουρκία περιοχών και την αποφυγή οποιασδήποτε μορφής άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων. Για τον λόγο αυτόν υπήρξε εντονότατη ενόχληση για την επίσκεψη του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια στο Αγαθονήσι, ανήμερα των Θεοφανίων. Σύμφωνα με πολλές ενδείξεις, η Τουρκία προσανατολίζεται στη διεθνοποίηση των απόψεών της για τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα επιδιώκοντας την καταγραφή τους στους διεθνείς ναυτικούς χάρτες και στον ΟΗΕ.
Το νομικό επιχείρημα που χρησιμοποιεί το κατεστημένο στην Άγκυρα είναι ότι το καθεστώς των νησιών στο Αιγαίο έχει οριστεί με παρερμηνεία διεθνών συμφωνιών. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι «η αρχή των τριών μιλίων που ορίζει η ειρηνευτική Συνθήκη της Λωζάνης επιβεβαιώνει την κυριαρχία της Τουρκίας στα νησιά, νησάκια και βραχονησίδες που βρίσκονται εντός των τριών μιλίων απόστασης από τις τουρκικές ακτές, αλλά δεν ακυρώνει την κυριαρχία (της Τουρκίας) πάνω σε αυτές που βρίσκονται πέρα από αυτή την απόσταση».
Διπλωματικές πηγές εξηγούν ότι η τουρκική στρατιωτική δραστηριότητα επικεντρώνεται στο Αγαθονήσι και στο Φαρμακονήσι προκειμένου να εκπεμφθεί το μήνυμα ότι η ελληνική κυριαρχία εκεί είναι περιορισμένη και υπό όρους. Η απάντηση της ελληνικής διπλωματίας είναι ότι συμφωνίες που αφορούν σύνορα και εδαφικά καθεστώτα διέπονται από την αρχή της σταθερότητας, είναι διαρκείς και αμετάβλητες. Παρ’ όλα αυτά, η Άγκυρα επιμένει ότι οι νομικές διαδικασίες για την ιταλοτουρκική συμφωνία της 28ης Δεκεμβρίου του 1932 δεν είχαν ολοκληρωθεί και ότι η συμφωνία δεν κατετέθη στην Κοινωνία των Εθνών.
Η απάντηση της ελληνικής διπλωματίας είναι ότι η συμφωνία αυτή ήταν συμπληρωματική της συμφωνίας της 4ης Ιανουαρίου του 1932, η οποία είχε εγκριθεί και από τα δύο μέρη και είχε κατατεθεί στην Κοινωνία των Εθνών. Επιχείρημα της ελληνικής πλευράς είναι επίσης ότι η Τουρκία στην περίοδο 1932-1947 και αργότερα, μέχρι την κρίση των Ιμίων το 1996, ποτέ δεν αμφισβήτησε την ισχύ των συμφωνιών αυτών, ενώ το 1950 είχε αποδεχθεί τη ναυτική οροθέτηση της περιοχής με την περιφερειακή συμφωνία για την αεροναυσιπλοΐα, η οποία υπεγράφη στην Κωνσταντινούπολη και προβλέπει ότι η συνοριακή γραμμή του FIR Αθηνών/Κωνσταντινούπολης συμπίπτει με τα δυτικά τουρκικά σύνορα στην περιοχή.
Επισημαίνεται επίσης από την ελληνική διπλωματία ότι η Ελλάδα αναγνωρίζει τίτλους κυριαρχίας όπως αυτοί προβλέπονται μόνο σε διεθνείς συνθήκες και όχι βάσει εξωνομικών κριτηρίων, όπως αυτό της απόστασης (χωρίς καμιά νομική αναφορά) το οποίο επικαλείται η τουρκική διπλωματία.
Η επιμονή της Άγκυρας στη θεωρία των «γκρίζων ζωνών» καθιστά αδιέξοδο και τον διάλογο που διεξάγεται σε υπηρεσιακό επίπεδο για τα ζητήματα του Αιγαίου. Για την ελληνική πλευρά τα πράγματα είναι σαφή: το νομικό καθεστώς των νησιών είναι σαφώς προσδιορισμένο και δεν υπάρχει καμία νομική αβεβαιότητα γι’ αυτό. Επιπλέον, όλα τα νησιά, κατοικημένα ή όχι, ανεξάρτητα από το πώς ορίζονται (νησίδες, βραχονησίδες, βράχοι κ.λπ. – οι ονομασίες αυτές έχουν μόνον γεωγραφικό και όχι νομικό περιεχόμενο) και ανεξαρτήτως του μεγέθους τους, τυγχάνουν της ίδιας μεταχείρισης τόσο από τη Συνθήκη της Λωζάνης, το 1923, όσο και από τη Συνθήκη του Παρισιού, το 1947. Συνεπώς δεν υπάρχει κανένα απολύτως κενό όσον αφορά το νομικό καθεστώς των νησιών σε ολόκληρη την περιοχή του Αιγαίου. Αυτή η απάντηση που μονότονα δίνει η ελληνική διπλωματία δεν καλύπτει την Άγκυρα, η οποία με κάθε τρόπο υπενθυμίζει ότι αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία σε περίπου 130 νησιά και νησίδες με το επιχείρημα ότι οι διεθνείς συνθήκες δεν προσδιορίζουν ελληνική κυριαρχία ονομαστικά σε αυτές τις περιπτώσεις. Παράγοντες της ελληνικής διπλωματίας εκφράζουν τον προβληματισμό τους για το γεγονός ότι μετά την «ουδετεροποίηση» των Ιμίων έρχεται η σειρά των νησιών Αγαθονήσι και Φαρμακονήσι επί των οποίων εδώ και μήνες γίνονται συνεχείς υπερπτήσεις από τουρκικά μαχητικά ακόμη και στα εκατό μέτρα, ενώ σημειώνονται αναχαιτίσεις ελληνικών αεροσκαφών στον εναέριο χώρο τους και παρενοχλήσεις ελληνικών ακταιωρών στα χωρικά τους ύδατα.