Τουρκία και οικονομική κρίση

του Ανδρέα Μπελιμπασάκη

Σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, μόλις το 2001, η Τουρκία βρισκόταν σε περίοδο δραματικής ύφεσης. Με πληθωρισμό άνω του 60%, και την παραοικονομία να σαρώνει τα πάντα, με την τουρκική λίρα να υποτιμάτε 55% σε διάστημα λίγων εβδομάδων, με φυσικό επακόλουθο την κατάρρευση του χρηματιστήριου της Κωνσταντινούπολης, οι ευκαιρίες του απλού κόσμου ήταν ελάχιστες. Μια από αυτές ξεχώριζε πραγματικά. Εκατοντάδες νεαροί Τούρκοι, κρατώντας τριαντάφυλλα, περίμεναν στην ουρά υπομονετικά για «ακρόαση», προκειμένου να επιλεγούν για να παντρευτούν…Γιαπωνεζούλες και να μετακομίσουν στην Ιαπωνία, σε ένα από τα πολλά, άθλιας αισθητικής reality, που διοργάνωνε το ιαπωνικό τηλεοπτικό δίκτυο Nippon TV.

Μια ζωή κρίση

Η Τουρκία είναι μια χώρα που γνωρίζει από κρίσεις και παρατεταμένες υφέσεις στην οικονομία. Μεταπολεμικά, στο τέλος σχεδόν κάθε δεκαετίας, η χώρα αντιμετώπιζε οικονομικές κρίσεις που ήταν αποτέλεσμα υψηλών ρυθμών βιομηχανικής ανάπτυξης.

Η ανάπτυξη αυτή χρηματοδοτείτο κυρίως με εξωτερικό δανεισμό που κατέληγε σε ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών και τεράστιο πληθωρισμό. Ο κανόνας ήταν σχεδόν ο ίδιος: πρόγραμμα λιτότητας, υποτίμηση της τουρκικής λίρας υπό την εποπτεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου μέχρι να περιορισθούν τα ελλείμματα και να εξυπηρετηθούν τα δάνεια, ώστε να ξαναγίνει δυνατός ένας νέος δανεισμός.. Συνέπεια αυτής της ατελείωτης διαδικασίας ήταν η συνεχής δραματική αύξηση του εξωτερικού χρέους της χώρας.

Με διάφορες προφάσεις, οι τουρκικές κυβερνήσεις δεν υλοποιούσαν ποτέ τα σταθεροποιητικά προγράμματα του ΔΝΤ, που επιδείκνυε όμως σχεδόν πάντα, εξαιτίας γεωπολιτικών αιτιολογιών, μεγάλη ανοχή στις παρεκτροπές της Τουρκίας. Αυτή η ανοχή ουσιαστικά επέτρεψε στην τουρκική οικονομία να επιβιώσει σε όλες τις μεγάλες οικονομικές κρίσεις . Συνολικά, μαζί με την κρίση του 2001, εφαρμόσθηκαν 18(!) σταθεροποιητικά προγράμματα του ΔΝΤ στην Τουρκία. Το εξωτερικό χρέος εκτοξεύθηκε σε 104 δις δολάρια το 2001, επί συνολικού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος 200 δισ. δολαρίων.


Ο «νικητής» Ερντογάν

Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν δεν απεδείχθη μόνο διορατικός, αλλά και τυχερός πολιτικός. Ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Τουρκίας το 2002, τότε που άρχιζαν να γίνονται ορατά τα αποτελέσματα της οικονομικής εξυγίανσης, του υπερυπουργού Οικονομικών Kεμάλ Nτερβίς από το 1999, και των ουσιαστικών αλλαγών που επιχείρησε νωρίτερα ο Τουργκούτ Οζάλ στα μέσα της δεκαετίας του 80, μετατρέποντας ένα φοβικό κράτος με αφιλόξενη νοοτροπία απέναντι στους ξένους επενδυτές, σε μια ενδιαφέρουσα αναδυόμενη αγορά. Ο Ταγίπ Ερντογάν εισήλθε στην πολιτική αρένα ως θριαμβευτής αυτής της νέας εξωστρεφούς real politic ενώ ο Κεμάλ Ντερβίς χανόταν στη δίνη της ιστορίας.

Υπάρχει σχέδιο;

Ο χαμηλότερος ρυθμός ανάπτυξης, που έχει καταγραφεί τα τελευταία 6 χρόνια, ο καλπάζων πληθωρισμός και το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα που παρουσιάζει το κράτος, έχουν δημιουργήσει ερωτηματικά για την πορεία της τουρκικής οικονομίας εν μέσω της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Με το δείκτη των τιμών καταναλωτή να παρουσιάζει διψήφιο ποσοστό (11,77%) και το δημοσιονομικό έλλειμμα να έχει φτάσει στα 47 δις. δολάρια, με το χρηματιστήριο να κατρακυλάει και την συνεχόμενη διολίσθηση της τουρκικής λίρας, η κρίση αρχίζει να θυμίζει το εφιαλτικό 2001.

Με τα πρώτα σύννεφα της κρίσης, οι ξένοι επενδυτές εμφανίσθηκαν απρόθυμοι και η οικονομία δέχτηκε ισχυρό πλήγμα. Οι επιπτώσεις ήταν άμεσες, καθώς σημειώθηκε μεγάλη εκροή ξένων κεφαλαίων και μείωση της ζήτησης για την τουρκική παραγωγή.

Το επενδυτικό περιβάλλον βρίσκεται, πλέον, στο υψηλότερο επίπεδο αβεβαιότητας και επισφάλειας μετά το 2001.Αιτίες η μόνιμη πολιτική αστάθεια, το κουρδικό ζήτημα και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Βόρειο Ιράκ. Αυτό εξηγεί σε σημαντικό βαθμό το παράδοξο φαινόμενο όταν οι διεθνείς αγορές συρρικνώνονται, η τουρκική αγορά να συρρικνώνεται περισσότερο.

Η πολιτική αποσταθεροποίηση κατατάσσει τη χώρα στην όγδοη θέση της λίστας του Eurasia Group με τους εννέα μεγαλύτερους κινδύνους παγκοσμίως για το 2008.

Όσον αφορά την κατάσταση της εγχώριας αγοράς κεφαλαίου και χρήματος, η Τουρκία φαίνεται να είναι καλά δομημένη και καλυμμένη, καθώς το χρηματοπιστωτικό σύστημα ήταν από τα λιγότερο εκτεθειμένα στους κινδύνους και παράγοντες που προκάλεσαν την κρίση. Άλλη μια επιτυχία του Κεμάλ Ντερβίς που θωράκισε και «ξεσκάρταρε» το τραπεζικό σύστημα το 2001.

Οι «αισιόδοξοι»

Παρά ταύτα, στην πεποίθηση, ότι ούτε αυτή τη φορά ο «Δυτικός κόσμος» θα αφήσει στην μοίρα της την Τουρκία, φαίνεται να στηρίζεται το οικονομικό επιτελείο του πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν, που μέχρι στιγμής το μοναδικό μέτρο αντιμετώπισης της κρίσης φαίνεται να είναι το δάνειο ύψους 15 δις δολαρίων του ΔΝΤ. Δηλαδή, επιστροφή στη παλιά δοκιμασμένη συνταγή…Ορισμένες πληροφορίες αναφέρουν ότι οι Τούρκοι στρατηγοί εξετάζουν την περικοπή εξοπλιστικών προγραμμάτων των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων αλλά χωρίς να έχουν ακόμη ληφθεί συγκεκριμένες αποφάσεις.

Σε αυτό το θολό τοπίο υπάρχουν και οι υπεραισιόδοξοι όπως ο τούρκος υπουργός Οικονομικών κ Mehmet Simsek ο οποίος δηλώνει ότι «η Τουρκία είναι μια από τις χώρες που όχι μόνο μπορούν να τιθασεύσουν την καταιγίδα αλλά μπορούν να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στη διευθέτηση της κρίσης».

Πριν λίγους μήνες μια αντίστοιχη πρόβλεψη δεν ήταν και τόσο ακριβής: «η τουρκική λίρα εμφανίζεται πολύ σταθερή και δεν θα αντιμετωπίσει προβλήματα, ενώ η αμέσως επόμενη περίοδος θα έχει σημαντικές προκλήσεις επενδυτικού χαρακτήρα για την Τουρκία». Η δήλωση ανήκε στον κ. Tolga Ediz, οικονομολόγο της Lehman Brothers…