Πυρηνική συνεργασία Τουρκίας - Ρωσίας

Θα ρυθμίσουμε τις λεπτομέρειες και σύντομα θα προχωρήσουμε στην κατασκευή" ήταν η δήλωση του Ρώσου πρωθυπουργού Vladimir Putin προς τον Τούρκο ομόλογό του κατά την υπογραφή του ρωσοτουρκικού Πρωτοκόλλου Συνεργασίας για την Πυρηνική Ενέργεια στις 6 Αυγούστου. Με αυτό το τρόπο εισέρχεται στην τελική του φάση το φιλόδοξο τουρκικό σχέδιο για ενεργειακή αυτονομία και απόκτηση κρίσιμης πυρηνικής τεχνολογίας.
Η Τουρκία υπήρξε από τα πρώτα κράτη που εκδήλωσαν ενδιαφέρον για την προώθηση των εφαρμογών της ατομικής ενέργειας, υπογράφοντας τον Ιούλιο του 1955 σχετική διμερή συμφωνία με τις ΗΠΑ. Το τουρκικό πυρηνικό πρόγραμμα δρομολογήθηκε με την ίδρυση της Τουρκικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (TAEC) το 1956. Η TAEC παρέμεινε ανενεργή μέχρι το 1961, όταν και έθεσε υπό την αιγίδα της το Κέντρο Πυρηνικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (CNRTC) του Cekmece, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί εγκαταστάθηκε ο πρώτος ερευνητικός αντιδραστήρας TR-1 ισχύος 1ΜW. Το 1966 αποφασίστηκε η ίδρυση ενός αντίστοιχου κέντρου στην Άγκυρα (ANRTC). Ακολούθησε εκπόνηση μελετών που απέβλεπαν στην έναρξη ενός φιλόδοξου πυρηνικού προγράμματος που θα αξιοποιούσε τα τεράστια αποθέματα της χώρας σε φυσικό ουράνιο.

Το 1967 αποφασίστηκε η κατασκευή ενός πυρηνικού αντιδραστήρα ισχύος 400MW τύπου CANDU (CANadian Deuterium Uranium) αλλά τα σχέδια ναυάγησαν λόγω οικονομικοτεχνικών δυσχερειών και της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε εκείνη τη περίοδο στη Τουρκία. Ο συγκεκριμένος τύπος αντιδραστήρα δεν χρειάζεται εμπλουτισμένο ουράνιο για την λειτουργία του αλλά φυσικό ουράνιο, που συνεπάγεται απεξάρτηση από πηγές προμήθειας πυρηνικού καυσίμου. Ο αντιδραστήρας CANDU μπορεί να παράγει διπλάσιες ποσότητες πλουτωνίου υψηλής καθαρότητας, στοιχείο απαραίτητο για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Επιπλέον, η τροφοδοσία του με πρώτη ύλη γίνεται χωρίς τη διακοπή της λειτουργίας του ενώ λόγω της παρουσίας βαρέου ύδατος παράγεται και ποσότητα τριτίου, το οποίο σε μικρές ποσότητες μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ενισχυτής ισχύος των πυρηνικών κεφαλών.
Τη δεκαετία του 1970 οι σχετικές διαδικασίες για την αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας επιταχύνθηκαν. Το 1975 η τουρκική κυβέρνηση, σε μια προσπάθεια να ασκήσει πιέσεις για την άρση του εμπάργκο που της είχε επιβληθεί λόγω της εισβολής στη Κύπρο, άφηνε να εννοηθεί ότι στις προθέσεις της είναι η ανάπτυξη πυρηνικού οπλοστασίου. Ένα χρόνο μετά η TAEC έδωσε στη δημοσιότητα μελέτες σύμφωνα με τις οποίες ως πλέον κατάλληλη περιοχή ανέγερσης ΠΗΣ προτείνεται η περιοχή του Ακκουγιού λόγω της χαμηλής σεισμικότητας στην ευρύτερη ζώνη του Ικονίου. Το 1979 τέθηκε σε λειτουργία o ερευνητικός αντιδραστήρας Τriga MarkII ισχύος 250kW στην Κωνσταντινούπολη με αμερικανική βοήθεια ενώ αναβαθμίστηκε ο αρχικός σε TR-2 με ισχύ 5MW. Ένα χρόνο μετά, η Τουρκία επικύρωσε τη Συνθήκη Μη Διασποράς των Πυρηνικών Όπλων (ΝΡΤ) που είχε υπογράψει το 1969 ενώ δέχθηκε επιθεωρήσεις από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (IAEA) στις πυρηνικές τις εγκαταστάσεις.
To πραξικόπημα του Στρατηγού Kenan Evren στις 12 Σεπτεμβρίου 1980 διέκοψε τις διαπραγματεύσεις που ήταν σε εξέλιξη με τις σουηδικές εταιρίες Asea-Atom και Stal-Laval για την κατασκευή ΠΗΣ ισχύος 600ΜW, την προμήθεια καυσίμων και τη χρηματοδότηση της επένδυσης. Το 1982 ιδρύθηκε η Τουρκική Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΤΑΕΑ) που αντικατέστησε την TAEC και τέθηκε υπό την επίβλεψη του πρωθυπουργού. Ο συνολικός αριθμός των τούρκων επιστημόνων και τεχνικών ανέρχοταν το έτος αυτό τους 800. Το 1983 προκηρύχθηκε νέος διαγωνισμός και τον επόμενο χρόνο η τουρκική κυβέρνηση ανέθεσε στην καναδική AECL την κατασκευή δύο ΠΗΣ τύπου CANDU στο Ακκουγιού και τη Σινώπη. Η αδυναμία χρηματοδότησης αλλά και οι φήμες για μυστική πυρηνική συνεργασία Τουρκίας-Πακιστάν ανάγκασαν την εταιρία να αποσυρθεί. Καθ΄όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης Εvren υπήρχε αγαστή συνεργασία με τον Πακιστανό δικτάτορα Zia ul-Haq, ο οποίος το 1986 δήλωνε ότι «είναι δικαίωμά μας να αποκτήσουμε τη τεχνολογία και μαζί μας θα την αποκτήσει όλος ο ισλαμικός κόσμος». Σε εκείνη τη περίοδο τοποθετείται χρονικά και η έναρξη της δράσης του επικεφαλής του πακιστανικού πυρηνικού προγράμματος Abdul Qadder Khan ο οποίος εξήγαγε πυρηνική τεχνολογία σε Λιβύη, Ιράν και Βόρειο Κορέα και αποτελεί μόνο τη «κορυφή του παγόβουνου» της διασποράς πυρηνικών όπλων σύμφωνα με το γενικό διευθυντή της ΙΑΕΑ Mohamed ElBaradei.
Στις 3 Μαΐου 1988 η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία πυρηνικής συνεργασίας με την Αργεντινή με σκοπό την απόκτηση επιπλέον τεχνογνωσίας. Η απόφαση για την κατασκευή ενός πειραματικού αντιδραστήρα CAREM για ερευνητικούς σκοπούς ακυρώθηκε ύστερα από έντονες αμερικανικές πιέσεις για να μην εξαχθεί κρίσιμη τεχνολογία προς το Πακιστάν. Ο διευθυντής της ΤΑΕΑ Yalcin Salanan δήλωνε τότε ο συγκεκριμένος αντιδραστήρας ήταν πολύ μικρός για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, πολύ μεγάλος για πειράματα αλλά κατάλληλος για τη παραγωγή πλουτωνίου. Στα τέλη του 1994 η Άγκυρα άρχισε διαπραγματεύσεις με το νοτιοκορεατικό Ινστιτούτο Ερευνών Ατομικής Ενέργειας (KAERI) για την κατασκευή ενός ΠΗΣ στο Ακκουγιού ισχύος 1200MW αλλά η πολιτική αστάθεια λειτούργησε και πάλι αποθαρρυντικά. Στις 26 Φεβρουαρίου 1996 υπεγράφη αμυντική συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ (η οποία θεωρείται de facto πυρηνική δύναμη). Στις 11 Μαΐου 1998, ενώ η Ινδία προχωρούσε σε πυρηνική δοκιμή, ο Πακιστανός πρόεδρος Nawaz Sharif κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας πρότεινε στον τότε Τούρκο ομόλογό του Suleyman Demirel συνεργασία για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.
Στις 26 Ιουλίου 2000 υπεγράφη η Συμφωνία Συνεργασίας Πυρηνικής Ενέργειας για Πολιτική Χρήση μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας, λίγους μήνες αφότου η Τουρκία επικύρωσε τη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών (CTBT). Μελανό σημείο της αμερικανοτουρκικής συμφωνίας είναι η μη απαγόρευση περαιτέρω συνεργασίας με άλλες πυρηνικές δυνάμεις για την απόκτηση του απαραίτητου υλικού και τεχνογνωσίας. Όπως αναφέρθηκε και στο διεθνή Τύπο, η Γαλλία, ο Καναδάς και το Ισραήλ πιθανόν να προθυμοποιηθούν προς αυτή τη κατεύθυνση.
Στα τέλη του 2002 η κυβέρνηση Εrdogan επανέφερε το θέμα στο προσκήνιο. Υπενθυμίζεται ότι ο Εrdogan ήταν ο μόνος πολιτικός ηγέτης που προεκλογικά υποσχόταν την ολοκλήρωση της διαδικασίας των πρώτων ΠΗΣ. Το Νοέμβριο του 2004 ο υπουργός Ενέργειας Hilmi Guler ανέφερε επιτάχυνση των διαδικασιών με στόχο την έναρξη λειτουργίας των πρώτων ΠΗΣ το 2012. Στις 9 Νοεμβρίου 2007 η τουρκική Εθνοσυνέλευση υπερψήφισε το νομοσχέδιο για την κατασκευή τριών ΠΗΣ, το οποίο εγκρίθηκε και από τον πρόεδρο Gul. Τον Μάρτιο 2008 η Τουρκία προχώρησε στην προκήρυξη διεθνούς μειοδοτικού διαγωνισμού (και τέταρτου κατά σειρά) για την κατασκευή του πρώτου Πυρηνικού Ηλεκτρικού Σταθμού (ΠΗΣ) με δυνατότητα παραγωγής 4.000MW, που θα κατασκευαστεί στο Ακκούγιου, στην επαρχία της Μερσίνας, και αναμένεται να τεθεί σε επιχειρησιακή ετοιμότητα το 2014.
Συνολικά 13 εταιρίες υπέβαλαν φακέλλους προσφορών, με τη ρωσική Αtomstroyexport (εν συντομία ASE) να είναι η μόνη που κατέθεσε ολοκληρωμένο φάκελλο, σχηματίζοντας joint venture κοινοπραξία με την επίσης ρωσική Ιnter RAO US (η οποία συνεργάζεται ήδη με την ΤGR Enerji Elektrik Toptan Ticaret AS) και την τουρκική Park Teknik. H ΑSE έχει παρουσία σε χώρες όπως Κίνα, Ινδία, Βουλγαρία, Ουκρανία, Καζακστάν ενώ έχει αναλάβει την κατασκευή του πρώτου ιρανικού πυρηνικού αντιδραστήρα στο Busher.