Νέο-οθωμανική η τουρκική πολιτική

To έμβλημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ ΙΑΚΩΒΙΔΗ
Η Τουρκία πανηγυρίζει, η Ελλάδα οδύρεται και η Κύπρος κοιμάται. Τώρα που έχουν αρχίσει να καταλαγιάζουν οι εντυπώσεις για την επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου στην Τουρκία, είναι καιρός να γίνει μια άλλη αποτίμηση της ομιλίας, των θέσεων και της μεσανατολικής πολιτικής του Ομπάμα σε συσχετισμό με τη νέα τουρκική πολιτική. Όπως αναλύαμε την περ. Κυριακή, η Τουρκία στοχεύει να εδραιωθεί ως περιφερειακή δύναμη. Το πέτυχε, με τις ευλογίες του Ομπάμα.
Ήδη, όμως, αμερικανικά και ευρωπαϊκά Κέντρα και Ινστιτούτα Μελετών, αναλυτές και ακαδημαϊκοί επικεντρώνουν την προσοχή τους στην ανάλυση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, όπως αυτή διαμορφώθηκε από την εποχή του Τουργκούτ Οζάλ και ιδιαίτερα την τελευταία 7ετία, μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον ισλαμιστή Ερντογάν. Τη δεκαετία του ’80, ο Οζάλ είχε διακηρύξει πως το όνειρο της Τουρκίας είναι να ανασυστήσει την επιρροή της από την Κεντρική Ασία (απ’ όπου οι Τούρκοι επέλασαν ως κατακτητές) μέχρι τα τείχη της Βιένης. Ο Ερντογάν, υπό το μανδύα ενός «λάιτ» ισλαμισμού, επιχειρεί να καταστήσει την Τουρκία χρήσιμη αλλ’ ανεξάρτητη από την αμερικανική επιρροή.

Αρχιτέκτονας αυτής της πολιτικής είναι ο καθηγητής Αχμέτ Νταβούτογλου με τη θεωρία του περί «στρατηγικού βάθους», δηλ. τη σύζευξη των δυτικών-ευρωπαϊκών προσανατολισμών της Τουρκίας με τις μουσουλμανικές-ισλαμικές καταβολές και προσδέσεις της. Είναι πλέον γεγονός ότι με την ομιλία του στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση και άλλες δηλώσεις και δεσμεύσεις του, ο πρόεδρος Ομπάμα έχει επιβεβαιώσει τη χρησιμότητα της Τουρκίας ως απαραίτητης, σημαντικής και πιστής συμμάχου και φίλης. Όμως, αν οι Αμερικανοί κατάφεραν έστω και προσωρινά να κατασιγάσουν τα αντιαμερικανικά αισθήματα των Τούρκων, αντίθετα φαίνεται να αναρριπίζεται η οργή των Ευρωπαίων από τους εκβιασμούς της Τουρκίας σε βάρος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ.

«Δεν θα ξεχάσουμε»
Όπως είναι γνωστό, η Τουρκία εκβίασε την Ευρώπη στο ενεργειακό και εκβίασε το ΝΑΤΟ στο θέμα του διορισμού του Δανού Πρωθυπουργού, Ράσμουσεν, ως νέου Γ.Γ. της Συμμαχίας. Η Τουρκία θυμήθηκε τα σκίτσα κατά του Μωάμεθ, που μια δανέζικη εφημερίδα δημοσίευσε προ τριετίας και τα ανέσυρε στην επικαιρότητα για να απαιτήσει ανταλλάγματα, ώστε να συναινέσει στο διορισμό Ράσμουσεν. Η συμπεριφορά της Τουρκίας προκάλεσε την οργή πολλών και ειδικά του Γερμανικού Τύπου. Η έγκυρη «Die Welt» επισημαίνει: «Οι άκαμπτες μέθοδοι της τουρκικής κυβέρνησης έδωσαν μία πρόγευση στα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης -τα οποία ήδη είναι επιφυλακτικά έναντι της Τουρκίας- ως προς το τι θα επακολουθήσει εάν η Τουρκία γίνει μέλος της Ε.Ε.».
Εξάλλου, η «Suddeutsche Zeitung» γράφει οργισμένη πως ο Τούρκος Πρωθυπουργός, ασκώντας πίεση στο ΝΑΤΟ, πραγματοποίησε «μια επίδειξη δύναμης παρόμοια με αυτές του παρελθόντος. Δεν θα το ξεχάσουμε, ειδικά εμείς στην Ευρώπη. Δεν θα βρει έτσι το δρόμο προς την Ευρώπη, ο Ερντογάν», προειδοποιεί η γερμανική εφημερίδα. Οργίστηκαν, όμως, και άλλοι από την τοποθέτηση του Ομπάμα υπέρ της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. Ο Γάλλος πρόεδρος Σαρκοζί και ο υπουργός Εξωτερικών Κουσνέρ, καθώς και ο Αυστριακός υπουργός Εξωτερικών Σπιντελέγκερ υπέδειξαν έντονα στον Αμερικανό Πρόεδρο ότι δεν είναι οι ΗΠΑ που αποφασίζουν ποιος γίνεται μέλος της Ένωσης.

Το «ριζοσπαστικό Ισλάμ εισέβαλε στο ΝΑΤΟ»
Άλλοι αναλυτές επισήμαναν ότι οι τουρκικοί εκβιασμοί για το ΝΑΤΟ εισήγαγαν το «ριζοσπαστικό Ισλάμ» στη Συμμαχία, όπως εκπροσωπείται από την Τουρκία, ανατρέποντας έτσι θέσεις προηγούμενων Γραμματέων της, ότι ο Ισλαμισμός ήταν ο νέος στρατηγικός κίνδυνος, ιδιαίτερα μετά τις τρομοκρατικές ενέργειες του Σεπτεμβρίου 2001. Με αφορμή τον τουρκικό εκβιασμό με τα σκίτσα για το Μωάμεθ, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί αναλυτές επισημαίνουν ότι στη Μέση Ανατολή υπάρχει ο ισλαμισμός της Τεχεράνης και εκείνος της Ριάντ. Η Τουρκία επέλεξε εκείνον του Ιράν, γι’ αυτό και υποδέχτηκε με ενθουσιασμό τον Αχμαντινεζάντ, ενισχύει το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας, υποστηρίζει ανοικτά τη Χεζμπολάχ στο Λίβανο και τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, που χρηματοδοτούνται από το Ιράν, καταδικάζει και επιτίθεται κατά του Ισραήλ και συντηρεί στα ύψη τον αντιαμερικανισμό και τον αντισημιτισμό.
Οι κριτικές κατά της Τουρκίας έφτασαν σε τέτοιο σημείο, που κάποιοι εισηγούνται όπως η Τουρκία εκδιωχθεί από το ΝΑΤΟ. Βεβαίως, δεν πρόκειται να εκδιωχθεί αφού διά του Ομπάμα έχει αναδειχθεί σε στρατηγικό εταίρο των ΗΠΑ. Και αυτό, επειδή η Τουρκία έχει κάνει ανοίγματα και βελτιώσει ή και αναβαθμίσει τις σχέσεις της με όλες τις χώρες της περιοχής, στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής της, «μηδέν προβλήματα με τους γείτονες». Όμως, υπάρχουν προβλήματα και στο εσωτερικό και με τους γείτονές της. Οι μεγαλύτεροι φόβοι της Τουρκίας είναι το Κουρδικό και ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, επειδή συναρτώνται προς την ιδιότητά της ως κοσμικού κράτους και προς την ασφάλεια και την κρατική της ενότητα.
Υποτίθεται πως ο δεδηλωμένος στόχος της Τουρκίας είναι η ένταξή της στη δύση, στις αρχές και στις αξίες της. Όμως, δεν πρέπει να υποτιμάται ο τουρκικός εθνικισμός, που δεν είναι διατεθειμένος να παραδώσει κρατική κυριαρχία στις Βρυξέλλες, επειδή συναρτάται προς την ταυτότητα, την αντίληψη περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον απύθμενο πατριωτισμό των Τούρκων. Οι Τούρκοι λέγουν ότι θέλουν να ενταχθούν στους δυτικούς θεσμούς αλλ΄ αμφιβάλλουν αν οι δυτικοί τούς θέλουν στους κόλπους τους. Η Ευρώπη είναι μοιρασμένη και πολλοί εταίροι υποβάλλουν, αντί της ένταξης, να ισχύσει εταιρική σχέση για την Τουρκία. Η Ρωσία, από την άλλη, μπορεί να είναι εμπορικός εταίρος της, αλλά στρατηγικά και γεωποπολιτικά είναι αντίπαλος.

Αντισημιτισμός
Οι ΗΠΑ θεωρούν την Τουρκία στρατηγικό εταίρο, όπως μόλις πριν από λίγες μέρες ο πρόεδρος Ομπάμα το διακήρυξε, αλλ’ η Ουάσινγκτον δεν υποτιμά τον αυξανόμενο αντιαμερικανισμό, που φαίνεται να αναρριπίζεται από πρακτικές και ενέργειες της κυβέρνησης Ερντογάν. Η Τουρκία θέλει να έχει σχέσεις με το Ισραήλ αλλ’ ουδείς ξεχνά την προσβολή-επίθεση Ερντογάν κατά του προέδρου Πέρες στο Νταβός και το συναγελασμό της Άγκυρας με τη Χαμάς. Οι Ισραηλινοί θεωρούν την Τουρκία αναξιόπιστη και για έναν άλλο λόγο: Τα τελευταία χρόνια εντάθηκε και ο αντισημιτισμός στη χώρα, με τις ευλογίες της κυβέρνησης Ερντογάν.
Με απλά λόγια: Μπορεί ο πρόεδρος Ομπάμα να αναβάθμισε την Τουρκία ως στρατηγικό εταίρο των ΗΠΑ για ν' αντιμετωπίσει τα προβλήματα της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής, όμως Ευρωπαίοι και Ισραηλινοί κρίνουν τις τουρκικές κινήσεις και δη τους γνωστούς εκβιασμούς της με οργή και άκρα επιφυλακτικότητα. Πολλοί, ήδη, επισημαίνουν από καιρό πως η τουρκική εξωτερική πολιτική άρχισε να κλίνει προς ό,τι αποκαλούν «νεο-οθωμανική» προσέγγιση, στην οποία η ισλαμική ταυτότητα και τα συμφέροντα της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή αποκτούν το επάνω χέρι. Δηλαδή, η Τουρκία επιχειρεί να ξανακερδίσει με άλλον τρόπο τις πρώην οθωμανικές κτήσεις της. Έτσι εξηγείται και η προσπάθεια απεξάρτησής της από την αμερικανική επιρροή και η προσέγγισή της από τις ΗΠΑ ως ισότιμου, πλέον, εταίρου και ως περιφερειακής δύναμης, που απαιτεί να έχει λόγο και ρόλο στα πράγματα της περιοχής.

Ο κυπριακός πονοκέφαλος
Η πολιτική της Τουρκίας αντιμετωπίζει και άλλα προβλήματα. Το Κυπριακό και η Κυπριακή Δημοκρατία, ως κράτος-μέλος της Ε.Ε., θέτουν σοβαρά προσκόμματα στην ενταξιακή της πορεία. Το Κυπριακό μπορεί, επίσης, να γίνει σοβαρός πονοκέφαλος για την Τουρκία αν η κυβέρνηση Χριστόφια υποβάλει αίτηση για ένταξη στο Συνεταιρισμό για την Ειρήνη ή, μελλοντικά, και στο ΝΑΤΟ. Να μη υποτιμώνται, επίσης, τα προβλήματα που η Τουρκία δημιουργεί στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. εξαιτίας της Κύπρου. Εξάλλου, παρά τη «διπλωματία των σεισμών», οι σχέσεις με την Ελλάδα δεν είναι οι καλύτερες, εξαιτίας της συνεχούς αμφισβήτησης του εναέριου και θαλάσσιου χώρου της Ελλάδας. Η γενοκτονία των Αρμενίων είναι επίσης ένα ακανθώδες ζήτημα, του οποίου η εκκαθάριση θα εξαρτηθεί και από τη στάση του προέδρου Ομπάμα, στις 24 Απριλίου.
Είναι φανερό, από τις τελευταίες εξελίξεις και από μια βαθιά μελέτη της νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, πως η Ελλάδα και η Κύπρος μπορούν να αξιοποιήσουν προς όφελος των ελληνικών συμφερόντων διάφορες πτυχές αυτής της πολιτικής, τόσο στην Ε.Ε. όσο στις ΗΠΑ όπως, βεβαίως, στη Μέση Ανατολή. Αυτά προϋποθέτουν εκ βάθρων ανατροπή της επί 15ετία σχεδόν πολιτικής της Αθήνας και της Λευκωσίας «εξημέρωσης του τουρκικού θηρίου» και αναθεώρησης στόχων και στρατηγικής. Δεν φαίνεται, δυστυχώς, να υπάρχει τέτοια διάθεση. Με αποτέλεσμα, η νέα τουρκική πολιτική να επελαύνει σε πολλά μέτωπα ανεμπόδιστη.