Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις και οι επικριτές τους

Του Χρήστου Μηνάγια
Όπως όλη η Τουρκία έτσι και ο τουρκικός στρατός αναδιοργανώνεται και
εκσυγχρονίζεται. Άλλωστε είναι προφανές ότι οι εξελίξεις των καιρών τον
υποχρεώνουν να το κάνει, άσχετα με το γεγονός ότι οι υψηλά ιστάμενες
βαθμίδες του τουρκικού κρατικού μηχανισμού εξακολουθούν να υποστηρίζουν
τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, παρά τις όποιες αντιρρήσεις έχουν για την
παρέμβαση τους στις εσωτερικές ισορροπίες της χώρας και στα πολιτικά και
πολιτιστικά δρώμενα αυτής.
Οι εξελίξεις αυτές είναι τόσο ραγδαίες και οι Τούρκοι στρατιωτικοί δεν
μπορούν να ακολουθήσουν την ταχύτητα, τη ριζοσπαστικότητα και τις
μεταρρυθμίσεις που προωθούν οι κρατικοί φορείς, δεδομένου ότι πριν ακόμη
προσαρμοσθούν σε κάποια αλλαγή ακολουθεί αμέσως κάποια άλλη. Αυτό
έχει σαν συνέπεια να δέχονται συχνά επικρίσεις, θέμα το οποίο δεν έχουν
συνηθίσει, με αποτέλεσμα να εκνευρίζονται, να εξάπτονται, να κτυπούν τη
γροθιά τους στο τραπέζι και να κατηγορούν ως προδότες τους επικριτές τους.
Άλλωστε ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ στρατηγός Ιλκέρ Μπασμπούγ έχει να επιδείξει
πλείστα παραδείγματα.

Μετά τις πρόσφατες επιθέσεις του ΡΚΚ σε στρατιωτικά τμήματα με
θύματα κατώτερα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, η τουρκική κοινή γνώμη
απαιτεί απαντήσεις από το γενικό επιτελείο και τα ερωτήματα τα οποία
υποβάλλει είναι: «γιατί δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας;», «τι λάθη κάνουν οι
ένοπλες δυνάμεις;», «ποιος είναι ο σκοπός του ΡΚΚ;», «γιατί το ΡΚΚ διεύρυνε
την περιοχή των επιχειρήσεων του από τα σύνορα Τουρκίας-Ιράν και
Τουρκίας-Ιράκ στο εσωτερικό της Τουρκίας καλύπτοντας μία πολύ ευρύτερη
περιοχή που εκτείνεται σε όλη την ανατολική Τουρκία και φθάνει μέχρι τη
Μαύρη Θάλασσα;» «γιατί το ΡΚΚ επιτέθηκε στο συγκεκριμένο στρατιωτικό
τμήμα;», «γιατί δεν υπήρξε αεροπορική υποστήριξη;», «γιατί τα στρατιωτικά
τμήματα που δέχονται επιθέσεις από το ΡΚΚ δεν έχουν επαρκή μέτρα
αυτοπροστασίας;».

Φυσικά η δράση του ΡΚΚ και το κουρδικό πρόβλημα έχουν άμεση σχέση
μεταξύ τους. Όμως, η Τουρκία δεν αντιλήφθηκε έγκαιρα την κουρδική
πραγματικότητα και η τακτική της πολιτικής ηγεσίας, η οποία δεν ήθελε να
χάσει τους ψηφοφόρους της Κούρδους, στηρίχθηκε στις ακόλουθες αρχές:
· Ό,τι πουν οι στρατιωτικοί έχουν δίκιο.
· Ας καλύψουμε τις ανάγκες του στρατού σε όπλα και πυρομαχικά και ας
αφήσουμε σε αυτούς το χειρισμό της υπόθεσης.
Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με την επικοινωνιακή αδυναμία των
στρατιωτικών εντείνουν περισσότερο το πρόβλημα με αποτέλεσμα το
τουρκικό ΓΕΕΘΑ να μη διστάζει να ενοχοποιεί ένα σημαντικό μέρος των ΜΜΕ
της χώρας για προδοσία.
Για την καλύτερη κατανόηση της τουρκικής πραγματικότητας,
παρατίθενται παρακάτω ορισμένες σκέψεις του Τούρκου αναλυτή Sedat
Laçiner του τουρκικού Ιδρύματος Διεθνών Στρατηγικών Μελετών [USAK
(Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu)]. Οι απόψεις αυτές αποκτούν
ιδιαίτερη σημασία διότι το USAK χαίρει της εκτίμησης της πολιτικής ηγεσίας
της Τουρκίας δεδομένου ότι, τόσο ο πρόεδρος της Δημοκρατίας όσο και ο
πρωθυπουργός πραγματοποιούν ομιλίες στις εγκαταστάσεις του και το
επαινούν για το έργο που προσφέρει.
Δυσχέρειες των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων λόγω των καθηκόντων
τους: Η Τουρκία ευρίσκεται σε μία πολύ δύσκολη γεωγραφική περιοχή με
αποτέλεσμα το προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων να αντιμετωπίζει σοβαρούς
κινδύνους κατά την εκπλήρωση των καθηκόντων του. Όταν όμως υπάρχουν
ανθρώπινες απώλειες δεν είναι σωστό να σκεφθεί κάποιος ότι δεν θα γίνουν
ανακρίσεις και ότι οι στρατιωτικοί διοικητές δεν θα ερωτηθούν για τις συνθήκες
των θανάτων. Ίσως αυτό να γινόταν στο παρελθόν, όμως τώρα οι συνθήκες
έχουν αλλάξει. Αυτό δεν αφορά μόνο στην ενημέρωση της κοινής γνώμης αλλά
και στο στενό οικογενειακό κύκλο των θανόντων. Οι απαντήσεις αυτές δεν
δινόταν στο παρελθόν και οι στρατιωτικοί δεν έχουν συνηθίσει σ’ αυτόν τον
τρόπο έλεγχου και διοίκησης. Η τουρκική κοινή γνώμη απαιτεί να ενημερώνεται
άμεσα και οι ένοπλες δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να γίνουν πιο διαφανείς και
να λογοδοτούν.
Οι ένοπλες δυνάμεις παραμένουν ανάμεσα σε πολιτικές διενέξεις: Ο
στρατός δεν πρέπει να είναι πολιτικοποιημένος. Όμως, η τουρκική στρατιωτική
ηγεσία δεν επέδειξε μία ξεκάθαρη στάση και γραμμή κατά τη δικαστική
διαδικασία των υποθέσεων Ergenekon, Balyoz κ.λπ.1. Ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ιλκέρ
Μπασμπούγ και «τα σάπια μήλα του» πίεσαν τη δικαιοσύνη προκειμένου να
υποστηρίξει τους συναδέλφους τους. Παρόλα αυτά, μέρος των στρατιωτικών
κατηγορεί το Μπασμπούγ για ανεπάρκεια επιβολής των θέσεών του στη
δικαιοσύνη. Η κατάσταση αυτή αφενός δημιουργεί ένταση στο εσωτερικό των
ενόπλων δυνάμεων αφετέρου αυξάνει το σύνολο των επικρίσεων πουαπευθύνονται στους στρατιωτικούς, οι οποίοι δείχνουν να βρίσκονται σε πανικό
ακόμη και όταν καλούνται να απαντήσουν σε απλές ερωτήσεις.
Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις δεν είναι συνηθισμένες στην κριτική: Οι
στρατιωτικοί στην Τουρκία αποτελούν ένα πόλο εξουσίας ο οποίος κινείται
παράλληλα με τους φορείς της εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας. Ο
τουρκικός στρατός έκανε πραξικοπήματα και εξέδωσε ανακοινώσεις-
διαγγέλματα τα οποία αφενός τρόμαξαν τους πολιτικούς αφετέρου τον
κατέστησαν ως προστάτη ενός μιλιταριστικού πολιτικού συστήματος. Στο
παρελθόν κανένας δεν έκρινε τις ένοπλες δυνάμεις και όλοι νόμιζαν ότι δεν
υπάρχουν προβλήματα. Όμως προβλήματα υπήρχαν αλλά δεν γινόταν καμία
συζήτηση γι’ αυτά. Τώρα οι στρατιωτικοί πρέπει να συνηθίσουν στην κριτική, η
οποία εάν είναι δίκαιη θα συμβάλλει στην εξάλειψη των προβλημάτων, ενώ εάν
είναι άδικη θα τεθεί στο περιθώριο.
Στις σύγχρονες δημοκρατικές χώρες οι ένοπλες υπάγονται στην πολιτική
ηγεσία της χώρας. Στη Τουρκία η κατάσταση διαφέρει δεδομένου ότι οι
στρατιωτικοί διατηρούν την αυτονομία τους. Όμως, το εν λόγω αίσθημα
αυτονομίας και η συμπεριφορά των Τούρκων στρατηγών αφήνουν πολλές
φορές εκτεθειμένες τις ένοπλες δυνάμεις με αποτέλεσμα να δέχονται
επιθέσεις από τα ΜΜΕ, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα και τα μέσα να τις
αντιμετωπίσουν. Επίσης πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα ότι «το μέγεθος της
έντασης μεταξύ στρατού και πολιτικής εξουσίας είναι ανάλογο της κριτικής
που ασκούν τα ΜΜΕ εναντίον του στρατού».
Κατόπιν των παραπάνω εκτιμάται ότι οι μεταρρυθμίσεις που
προωθούνται στο πολιτικό σύστημα της Τουρκίας θα αναγκάσουν τους
στρατιωτικούς να αποσυρθούν σταδιακά από τυχόν παρεμβάσεις στην
εσωτερική πολιτική της χώρας, αφενός για να ξανακερδίσουν το πρεστίζ που
έχασαν το τελευταίο χρονικό διάστημα, αφετέρου διότι αυτό αποτελεί
απαίτηση τόσο της τουρκικής κοινής γνώμης αλλά και των Η.Π.Α, λόγω του
νέου ρόλου που έχουν αναθέσει στην Άγκυρα για την πολιτική και στρατιωτική
ασφάλεια και σταθερότητα της Μέσης Ανατολής και της περιοχής των
πετρελαιοπηγών του βορείου Ιράκ.