Το ενδεχόμενο αναβάθμισης των αμερικανοτουρκικών σχέσεων και το ΟΧΙ του Ιράν

Οι πρώτες κινήσεις του νέου πλανητάρχη στη μεσανατολική σκακιέρα γέμισαν με αισιοδοξία την τουρκική ηγεσία που διέκρινε στην επαγγελλόμενη μετά-Μπούς διεθνή τάξη πραγμάτων μια ευκαιρία βελτίωσης της δυσμενούς της θέσης, ιδίως μετά από όσα συνέβησαν στο Νταβός με πρωταγωνιστή τον Ρετζέπ Έρντογαν. Εντούτοις, οι εξελίξεις κατά την επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου στο Ιράν, διέψευσαν τις προσδοκίες της Άγκυρας για ανάληψη μεσολαβητικού ρόλου μεταξύ της Ουάσιγκτον και της Τεχεράνης.

Η επίσκεψη της αμερικανίδας υπουργού Εξωτερικών, Χίλαρη Κλίντον, στην Άγκυρα στα πλαίσια των επαφών της με τους ηγέτες του αραβικού κόσμου, όπως τον Πρόεδρο της Αιγύπτου, Χόσνι Μουμπάρακ, δημιούργησαν βάσιμες ελπίδες για ραγδαία βελτίωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, που είχαν υποβαθμιστεί από την μεσανατολική πολιτική που ακολούθησε ο Τζ. Μπούς ο νεώτερος. Η προσμονή αυτή της Τουρκίας βασίστηκε στις ενδείξεις ότι ο νέος αμερικανός Πρόεδρος προτίθεται να «συμφιλιώσει» την υπερδύναμη με τον Ισλαμικό κόσμο. Σε αυτή την περίπτωση η Άγκυρα, βάσει της κρίσιμης γεωπολιτικής θέσης που κατέχει, προσδοκά να δεχτεί έκκληση από τις ΗΠΑ για να υποστηρίξει τα διπλωματικά ανοίγματα της Ουάσιγκτον στα Ισλαμικά κράτη της Μέσης Ανατολής. Σε ένα τέτοιο σενάριο, η Άγκυρα, κοσμικό κράτος που θέλει όμως να κατέχει εξέχουσα θέση στον Ισλαμικό κόσμο, είναι διατεθειμένη να εμπλακεί στα πράγματα της περιοχής με οποιοδήποτε αντίτιμο: είτε προσφέροντας ενίσχυση και διευκολύνσεις στις στρατιωτικές αποστολές στο Αφγανιστάν και το Ιράκ είτε συνεχίζοντας το διαμεσολαβητικό της έργο ανάμεσα, αφενός, στον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ, και αφετέρου, στην Ουάσιγκτον και την Τεχεράνη ή ακόμη και τη Μόσχα. Έχοντας τη δυνατότητα να παρέχει τις καλές της υπηρεσίες ταυτόχρονα στη Δύση και την Ανατολή, η ηγεσία της Τουρκίας οραματίζεται να αναρριχηθεί με αυτό τον τρόπο στις υψηλότερες βαθμίδες του διεθνούς συστήματος. Στην αναμονή αυτή της Άγκυρας συνέτεινε βεβαίως και η απροσδόκητη αναγγελία από την κα. Κλίντον της επικείμενης επίσκεψης του αμερικανού Προέδρου, Μπάρακ Ομπάμα, στην Τουρκία για συνομιλίες. Το γεγονός αυτό, βέβαια, εάν τελικά πραγματοποιηθεί, θα δώσει μια ανεπανάληπτη ευκαιρία στην τουρκική ηγεσία να διαπραγματευτή ενδεχόμενα ανταλλάγματα για την «προσφορά» της σε θέματα που άπτονται των εθνικών της συμφερόντων, όπως η Κύπρος, το Αρμενικό, το Κουρδικό κ.ά..

Οι εξελίξεις στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, που αναπτέρωσαν το ηθικό της Άγκυρας, συνέπεσαν με τις προετοιμασίες της επίσκεψης του τούρκου Προέδρου, Αμπντουλάχ Γκιούλ, στο Ιράν. Ο Γκιούλ βρέθηκε στην Τεχεράνη με την ευκαιρία της 10ης Συνόδου κορυφής του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας, η σύσταση του οποίου ανάγεται στην δεκαετία 1960 με την ίδρυση της βραχύβιας – λόγο της ιρανικής επανάστασης – Περιφερειακής Συνεργασίας για την Ανάπτυξη από την Τουρκία, το Ιράν και το Πακιστάν. Η Σύνοδος είχε στόχο την υιοθέτηση προτάσεων και σχεδίων, εν όψει της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, για τη θέσπιση νέων και την ενδυνάμωση των υφιστάμενων μηχανισμών συνεργασίας του Οργανισμού, που επανιδρύθηκε υπό τη νέα του ονομασία το 1985 και στον οποίο εντάχθηκαν οι Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας το 1992, γεγονός που είχε ως συνέπεια την αριθμητική υπεροχή του τουρκικού στοιχείου.

Η Σύνοδος πρόσφερε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για διμερείς επαφές στους ηγέτες της περιοχής. Κατά τις συνομιλίες που είχε στο περιθώριο των εργασιών του Συνεδρίου ο τούρκος Πρόεδρος με τον ιρανό ομόλογό του, Μαχμούτ Αχμεντίνετζαντ, επαίνεσε τη νέα αμερικανική διοίκηση και προσφέρθηκε, προεξοφλώντας πρόωρα τα όποια θετικά μηνύματα έλαβε από τις ΗΠΑ, να μεσολαβήσει ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και την Τεχεράνη για την επίλυση των διαφορών που προκαλούν ψυχρότητα και ένταση στις σχέσεις των δύο χωρών. Ωστόσο, η πρόταση του Γκιούλ δεν βρήκε απήχηση στην ιρανική ηγεσία. Ο Αχμεντίνετζαντ στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε απέρριψε την τουρκική προσφορά, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι το Ιράν δεν έχει ανάγκη από τη διαμεσολάβηση της Τουρκίας. Είπε συγκεκριμένα ότι τα εμπόδια θα είχαν ξεπεραστεί εάν οι διεθνείς σχέσεις διέπονταν από τις αρχές της δικαιοσύνης και του σεβασμού και ότι το καπιταλιστικό σύστημα βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, κατηγορώντας εμμέσως τις ΗΠΑ και αφήνοντας να εννοηθεί ότι υπάρχει διάσταση απόψεων με την Τουρκία. Από την αρνητική στάση του ιρανού Προέδρου μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι η Άγκυρα, παρά την ενδεχομένως ευνοϊκή στάση της Ουάσιγκτον, απέχει πολύ από το να εξασφαλίσει την αποδοχή ισχυρών γειτονικών κρατών, όπως το Ιράν, το οποίο κατέχει τα σκήπτρα της περιφερειακής δύναμης. Καθώς επίσης ότι η Τουρκία υπερεκτιμά τις δυνατότητές της και τη στήριξη που της παρέχει η υπερατλαντική συμπολιτεία. Ενδεικτικό είναι, άλλωστε, ότι ο τούρκος Πρόεδρος δε δίστασε να προβεί κιόλας σε δηλώσεις περί της «πολιτικής» επίλυσης του Κουρδικού ζητήματος, η αντιμετώπιση του οποίου δεν νοείται χωρίς την αμερικανική συγκατάθεση.

Η ιρανική άρνηση στην πρόταση διαμεσολάβησης της Τουρκίας, επιβεβαιώνει την άποψη ότι ο δρόμος της Άγκυρας προς τη γεωπολιτική της αναβάθμιση είναι μεν εφικτός, πλην όμως μακρύς και δύσβατος. Είναι δε κυρίως γεμάτος εκπλήξεις. Η στάση που θα τηρήσει η Ουάσιγκτον σε αυτή τη φιλόδοξη πορεία της Άγκυρας είναι σημαντική, σημαντικότερη όμως φαίνεται ότι θα είναι εκείνη των περιφερειακών χωρών που «συνυπάρχουν» στον ίδιο γεωγραφικό χώρο με την Τουρκία και βιώνουν τις προκλήσεις και τις απειλές της νέας διεθνούς πραγματικότητας.

Κ. Βοσπορίτης, ο νεώτερος - 16/3/2009