Νετσμετίν Ερμπακάν | Το πολιτικό Ισλάμ στην Τουρκία

της Ελενας Μπέλλη
Αν το... άτυπο δημοψ
ήφισμα την περασμένη Τρίτη στην Τουρκία είχε κάτι να δηλώσει, αυτό θα ήταν η δύναμη του πολιτικού Ισλάμ: Οι χιλιάδες άνθρωποι που συνόδευσαν τον Νετσμετίν Ερμπακάν στην τελευταία του κατοικία δεν είναι κατ΄ ανάγκη πιστοί ισλαμιστές, αλλά πολίτες που αναγνωρίζουν πράγματι τη συνεισφορά του εκλιπόντος ηγέτη στην τουρκική πολιτική και αισθάνονται εγγύτητα με το όραμά του: Η σύγχρονη Τουρκία δεν μπορεί και δεν πρέπει να αφαιρέσει το Ισλάμ από τα κεντρικά χαρακτηριστικά της.

Όπως δεν μπορεί και δεν πρέπει το πολιτικό Ισλάμ να εξέλιπε από τα υπό ανασύσταση αραβικά κράτη. Η προοπτική που χάρισε ο Ερμπακάν στο μετριοπαθές Ισλάμ, οι γραμμές που χάραξε αλλά και η στρατηγική που ακολούθησε μπορούν σήμερα να αποτελέσουν πρότυπο για την ανάδειξη αυθεντικών δημοκρατικών κρατών, που θα εκφράζουν -χωρίς φόβους και πάθη- όλες τις τάσεις των τοπικών κοινωνιών.

Από το 1969, όταν διατύπωσε για πρώτη φορά το Εθνικό Οραμα (Milli Gorus), o Ερμπακάν βρήκε απέναντί του πλειάδα πιστών κεμαλιστών, οι οποίοι φρόντισαν να διακόψουν κάθε πετυχημένο βήμα του στην πολιτική: Από τα πέντε κόμματα που ίδρυσε τα τέσσερα τέθηκαν εκτός νόμου, το τελευταίο με το περίφημο μεταμοντέρνο πραξικόπημα της 28ης Φεβρουαρίου του 1997. Για την Τουρκία των συμβολισμών, ο θάνατος του πρώτου ισλαμιστή πρωθυπουργού της χώρας ακριβώς μία ημέρα πριν από την επέτειο του μεταμοντέρνου πραξικοπήματος υποδηλώνει ακριβώς το «ανεκπλήρωτο» όραμά του.
Σαράντα χρόνια
Αλλά στα σαράντα χρόνια παρουσίας του «χότζα» (δάσκαλου) των φιλο-ισλαμιστών, η πολιτική σκηνή στην Αγκυρα έχει υποστεί κατακλυσμιαίες αλλαγές, πολλές από τις οποίες είναι απόρροια της πεισματικής, συχνά αδιάλλακτης προσέγγισης του Ερμπακάν.Η ωρίμανση της Τουρκίας σε σύγχρονη δημοκρατία και περιφερειακή δύναμη με ερείσματα στον ισλαμικό κόσμο δεν οφείλεται στο πέρασμα του χρόνου αλλά στην πολιτική κληρονομιά του Ερμπακάν και τα λάθη του τα οποία οι? κληρονόμοι φρόντισαν να αποφύγουν. Στην εξωτερική πολιτική, το Milli Gorus μπορεί να μην υιοιθετήθηκε στην ολότητά του. Σε ό,τι αφορά το Ισραήλ, για παράδειγμα, το Εθνικό Οραμα του Ερμπακάν υπαγόρευε την τήρηση αποστάσεων, αλλά ο ρεαλιστής Ερντογάν ανέδειξε τη σχέση με το Τελ Αβίβ ως στρατηγική πριν την υποβαθμίσει με αφορμή το ρεσάλτο των Ισραηλινών κομμάντο στο πλοιάριο Mavi Marmara. Το Εθνικό Οραμα, όμως, δίνει σήμερα ηχηρό «παρών» στην τουρκική πολιτική:
1. Η στροφή προς τις γειτονικές ισλαμικές χώρες και η εστίαση της εξωτερικής πολιτικής της Αγκυρας εκεί που πράγματι η Τουρκία μπορεί να επιτελέσει ρόλο «υπερδύναμης» αποτελεί κεντρικό πυλώνα του οράματος του Ερμπακάν, που ως φαίνεται ο μαθητής Ερντογάν ακολουθεί πιστά. Το «φλερτ» της Αγκυρας με «επικίνδυνους πρωταγωνιστές» όπως η Χαμάς ή η Τεχεράνη μπορεί να προβληματίζει έντονα τους παραδοσιακούς φίλους (Ουάσιγκτον και Τελ Αβίβ) ανοίγει όμως διαδρόμους στην τουρκική διπλωματία και αγορές στην τουρκική βιομηχανία.
2. Η αμφίρροπη στάση της Αγκυρας σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική είναι αποτέλεσμα του «εθνικού διχασμού» μεταξύ εκείνων των Τούρκων που οραματίζονται την Τουρκία στην Ευρώπη και των άλλων που θεωρούν ότι η ευρωπαϊκή Τουρκία, εσαεί συγκρινόμενη με τους Ευρωπαίους εταίρους, θα παραμείνει «ουραγός». Γιατί λοιπόν να παραμείνει ουραγός όταν, στρεφόμενη στην Εγγύς Ανατολή, μπορεί να αναδυθεί σε περιφερειακή δύναμη;
3. Η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη, οι διεθνείς συνεργασίες ακόμη και οι πυρηνικές φιλοδοξίες της Αγκυρας απορρέουν από το όραμα του Ερμπακάν στο βαθμό που εκείνος έδινε ιδιαίτερα έμφαση στην εκβιομηχάνιση της χώρας ως όχημα προς την οικονομική ανεξαρτησία.

Στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Αγκυρας, ο Ερμπακάν άφησε ακόμα πιο βαριά κληρονομιά. Όπως επισημαίνει σε άρθρο της η επιφυλλίδα Foreign Policy, το ευρύ φάσμα της κληρονομιάς του Ερμπακάν εκτείνεται από τη συμμετοχική δημοκρατία και το βαθμό διεισδυτικότητας των πολιτικών κομμάτων στα κοινωνικά στρώματα έως και στην ανάδειξη του μετριοπαθούς Ισλάμ στην πολιτική φωνή του μέσου μουσουλμάνου πολίτη:
1. Όταν στην Ευρώπη τα κομμουνιστικά κόμματα δίδασκαν στους υπόλοιπους τις οργανωτικές δομές και τους τρόπους παρέμβασης στα κοινωνικά στρώματα, στην Τουρκία του 1970 ήταν το φιλο-ισλαμικό Κόμμα Εθνικής Τάξης, το πρώτο πολιτικό κόμμα που ίδρυσε ο Ερμπακάν, που αποτέλεσε παράδειγμα προς μίμηση.
2 Το πείσμα του Ερμπακάν να εμπλέκεται σε συνταγματικές διαμάχες με τους κεμαλιστές αλλά να μην εκτρέπεται των συνταγματικών ορίων ανάγκασε πολλούς ισλαμιστές να εγκαταλείψουν το φανατισμό και να υιοθετήσουν τη μετριοπάθεια ως μέσο προώθησης του στόχου. Και είναι αυτή η πολιτική κληρονομιά του Ερμπακάν που ο Ερντογάν εκμεταλλεύτηκε άριστα, προάγοντας ένα κεντρώο κόμμα με την εθνικιστική χροιά ισοδύναμη αυτής του ισλαμισμού. Σύντομα, το μετριοπαθές πολιτικό ισλάμ έμαθε να ελίσσεται και να υιοθετεί τις σωστές στρατηγικές που θα του εξασφαλίσουν την εξουσία.
3. Η συμμετοχική δημοκρατία που προωθούσε ο κατά τα άλλα αυταρχικός πολιτικός ηγέτης «πλούτισε» το πολιτικό ισλάμ με πληθώρα προσωπικοτήτων, αναδεικνύοντας το εκάστοτε κόμμα του Ερμπακάν σε «φυτώριο» Τούρκων πολιτικών. Από τους κόλπους των φιλο-ισλαμικών κομμάτων γεννήθηκαν ο Ερντογάν, ο Αμπντουλάχ Γκιουλ, ο Ρετζάι Κιουτάν και πολλοί ακόμη πρωταγωνιστές της σύγχρονης Τουρκίας.
Ετσι, ο Ερμπακάν αποχωρεί ολοκληρώνοντας έναν θυελλώδη βίο και εισπράττοντας τα εύσημα ως βασικός συντελεστής του εκσυγχρονισμού στην Αγκυρα: Από έγκλειστος των τουρκικών φυλακών, ο Ερμπακάν αναδείχθηκε πρωθυπουργός, υπέστη νέες διώξεις και εν τέλει ηττήθηκε από τα ίδια του τα σπλάχνα: Τα πνευματικά παιδιά του Ερμπακάν, Ερντογάν και Γκιουλ, εκσυγχρόνισαν το όραμα του χότζα για να αλλάξουν το προφίλ της σύγχρονης Τουρκίας.
Από την «Εθνική Τάξη»
Κόμμα Εθνικής Τάξης(1970-71)Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας(1972-1980): μετείχε στην κυβέρνηση Ετσεβίτ
Στην «Ευημερία»
Κόμμα Ευημερίας (1973-1998): Πρώτο κόμμα στις εκλογές του 1996. Ο Ερμπακάν σχηματίστηκε κυβέρνηση μαζί με το Κόμμα του Ορθού Δρόμου της Τανσού Τσιλέρ. Η κυβέρνηση κατέρρευσε το 1997 ύστερα από παρέμβαση του στρατού, στο λεγόμενο «μεταμοντέρνο πραξικόπημα». Ενα χρόνο αργότερα, το κόμμα τέθηκε εκτός νόμου.
Και την «Αρετή»
Κόμμα της Αρετής: Ιδρύθηκε το 1998 αλλά κρίθηκε αντισυνταγματικό και τέθηκε εκτός νόμου το 2001. Τα μέλη διασπάστηκαν ιδρύοντας δύο κόμματα: Η πτέρυγα των παραδοσιακών το Κόμμα Ευτυχίας και η πτέρυγα των μεταρρυθμιστών το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν. Κόμμα Ευτυχίας: (2001-σήμερα): Το 2007 έλαβε 2,3%.

Imerisia