Το φυσικό αέριο και οι γεωπολιτικές επιπτώσεις (Α”Μέρος)&(Μέρος β’)

ΤΩΝ ΜΙΧΑΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ, ΝΙΚΟΥ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ & ΜΙΧΑΛΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ*

Στην κατηγορία των μεγάλων της ενεργειακής αγοράς έχει πλέον ανέβει το Ισραήλ ύστερα από την πρόσφατη επίσημη ανακοίνωση της Νόουμπλ Ένερτζι -πετρελαϊκής εταιρείας με έδρα το Χιούστον- και των εταίρων της σχετικά με την εντελώς απροσδόκητη ανακάλυψη, πριν λίγα μόλις χρόνια, ενός τεράστιου υπεράκτιου πεδίου με φυσικό αέριο, του Λεβιάθαν, σε μεγάλο βάθος ανοιχτά από τη βόρεια ακτή του Ισραήλ. Τα ισραηλινά αποθέματα φυσικού αερίου στο Λεβιάθαν και στο γειτονικό υπεράκτιο πεδίο Ταμάρ εκτιμώνται -με στάνταρντ των ΗΠΑ- περίπου στα 700 δισ.κ.μ. (δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα).



Σύμφωνα με την Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία, κάτω από την ανατολική Μεσόγειο υπάρχουν γύρω στα 6 τρισ. (τρισεκατομμύρια) κ.μ. απολήψιμου φυσικού αερίου. Για το Ισραήλ, εκτιμάται -από σύγκριση με υπεδάφη παρόμοιας γεωλογικής δομής- ότι τα συνολικά υπεράκτια αποθέματά του σε φυσικό αέριο ξεπερνούν τα 1.4 τρισ.κ.μ., βρίσκονται δηλαδή στο ίδιο επίπεδο με τα αποθέματα της Λιβύης και της Αιγύπτου, γεγονός που τοποθετεί το Ισραήλ ανάμεσα στις 25 κορυφαίες χώρες παγκοσμίως από άποψη αποθεμάτων. Το ζητούμενο, βέβαια, είναι αν και πώς το Ισραήλ θα καταφέρει να αξιοποιήσει αυτές τις ανακαλύψεις εκμεταλλευόμενο τα τεράστια αποθέματά του επικερδώς.
Η ποσότητα φυσικού αερίου την οποία μπορεί να καταναλώσει το Ισραήλ στο εσωτερικό του υπολείπεται κατά πολύ από τα αποθέματα που διαθέτει. Αν το Ισραήλ χρησιμοποιούσε αποκλειστικά φυσικό αέριο για ηλεκτροπαραγωγή (70 δισ. kWh/έτος) θα χρειαζόταν λιγότερο από 14 δισ.κ.μ./έτος. Ακόμα και σε περίπτωση μελλοντικής απόφασης για μετατροπή των κινητήρων όλων των οχημάτων ώστε να χρησιμοποιούν φυσικό αέριο, είτε απευθείας είτε εμμέσως με τη χρήση ηλεκτροκινητήρων, το Ισραήλ θα μπορούσε και πάλι να εξάγει άνετα περίπου 25 δισ.κ.μ./έτος. Λογικός προορισμός αυτού του αερίου αναμένεται να είναι η Ευρώπη.
Επί του παρόντος, η Δυτική Ευρώπη εισάγει 340 δισ.κ.μ./έτος φυσικό αέριο, από το οποίο το 85% μεταφέρεται μέσω αγωγού και το υπόλοιπο 15% με πλοία ως υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ, liquefied naturalgas, LΝG). Οι προβλέψεις είναι οτι η ζήτηση για εισαγωγή φυσικού αερίου στη Δυτική Ευρώπη θα αυξηθεί κατά 50% μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Επομένως, τα 25 δισ.κ.μ./έτος που διατίθενται για εξαγωγή από το Ισραήλ μπορούν εύκολα να απορροφώνται από τη Δυτική Ευρώπη. Κάτι τέτοιο θα απέδιδε στο Ισραήλ και στους βιομηχανικούς του εταίρους περίπου 4 δισ. $/έτος καθαρό εισόδημα (με σημερινές τιμές). Το εισόδημα από την πώληση φυσικού αερίου έχει τη δυνατότητα να καλύψει το 7% του ετήσιου κρατικού προϋπολογισμού του Ισραήλ.
Αγωγοί φυσικού αερίου: Δυνατότητες και όρια
ΜΙΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑπου έχει το Ισραήλ είναι να εξάγει αυτά τα 25 δισ.κ.μ./έτος μέσω ενός νέου χερσαίου αγωγού φυσικού αερίου που θα διασχίζει τη Συρία, τον Λίβανο, την Ιορδανία, ή το Ιράκ, πριν περάσει από την Τουρκία, απ’ όπου θα καταλήξει στον ευρωπαϊκό αγωγό στη Βουλγαρία και την Ελλάδα. Είναι μάλλον απίθανο, όμως, να αναλάβει το Ισραήλ το πολιτικό ρίσκο που συνεπάγεται η μεταφορά του φυσικού αερίου του διά μέσου των γειτόνων του στη Μέση Ανατολή.
Μια άλλη δυνατότητα που εξετάζεται αυτήν την στιγμή είναι η χρήση θαλάσσιου αγωγού. Τον Αύγουστο επισκέφθηκε την Αθήνα ο Ισραηλινός πρωθυπουργός και, όπως αναφέρεται, πρότεινε την κατασκευή αγωγού που θα ξεκινάει από τα υπεράκτια πεδία του Ισραήλ και θα καταλήγει στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τέτοια απόπειρα θα αποτελούσε το πλέον δύσκολο τεχνολογικό εγχείρημα αυτού του είδους που έχει γίνει ποτέ. Ο αγωγός θα πρέπει να τοποθετηθεί στο μεγαλύτερο θαλάσσιο βάθος που έχει επιχειρηθεί ποτέ, με μεγάλα τμήματα του αγωγού σε βάθος 2000 μ., πάνω σε ανώμαλο υποθαλάσσιο έδαφος στη ράχη της ανατολικής Μεσογείου. Για να καλύψει τα 1040 χλμ από το Λεβιάθαν μέχρι το σημείο παράδοσης του αερίου κοντά στην Αθήνα, ο αγωγός θα πρέπει να έχει μήκος ίσο με εκείνο του μεγαλύτερου θαλάσσιου αγωγού στον κόσμο (ή και μεγαλύτερο κατά 200 χλμ, αν το αέριο πρόκειται να παραδίδεται στη βόρεια Ελλάδα).
Το κόστος κατασκευής τέτοιου θαλάσσιου αγωγού μπορεί να εκτιμηθεί κατά προσέγγιση από το κόστος ανάλογου αγωγού, του Γκρίνστριμ, που μεταφέρει αέριο από τη Λιβύη στην Ιταλία διασχίζοντας τη Μεσόγειο, και για την κατασκευή του οποίου επίσης χρειάστηκε η υπέρβαση πολλών τεχνικών δυσκολιών. Ο Γκρίνστριμ έχει μήκος 520 χλμ, διάμετρο 32 ίντσες, χωρητικότητα 8 δισ.κ.μ./έτος, και φτάνει σε θαλάσσιο βάθος 1100 μ. Αποπερατώθηκε πριν από έξι χρόνια και κόστισε 6.6 δισ. $, ή 13 εκατ. $/χλμ.
Για τη μεταφορά 25 δισ.κ.μ./έτος από το Λεβιάθαν στην Ελλάδα, θα ήταν απαραίτητοι τουλάχιστον δύο αγωγοί παρόμοιοι με τον Γκρίνστριμ, με διπλάσιο μήκος ο καθένας, και συνολική χωρητικότητα τριπλάσια του Γκρίνστριμ. Το κόστος κατασκευής αναμένεται να είναι περίπου 25 εκατ. $/χλμ (με την προϋπόθεση, φυσικά, οτι οποιεσδήποτε τεχνικές δυσκολίες δεν θα αποδειχθούν ανυπέρβλητες).
Προσθέτοντας το κόστος επέκτασης του ελληνικού δικτύου αγωγών φυσικού αερίου, ώστε να τριπλασιαστεί η χωρητικότητά του για να αντεπεξέλθει στη μεταφορά των επιπρόσθετων 25 δισ.κ.μ./έτος, το κόστος για την κατασκευή αγωγού από το Λεβιάθαν στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας ξεπερνάει τα 30 δισ. $, που ανάγεται σε κόστος 5 $/ΜΜΒtu (χωρίς επιδοτήσεις) για να φτάσει το φυσικό αέριο του Ισραήλ από το Λεβιάθαν στο ευρωπαϊκό δίκτυο.
Προσθέτοντας επίσης στο κόστος μεταφοράς τουλάχιστον 1 $/ΜΜΒtu για κόμιστρα, το περιθώριο κέρδους για το Ισραήλ και τους εταίρους του από τη χρήση θαλάσσιου αγωγού, με βάση την τρέχουσα τιμή αγοράς του ρωσικού αερίου στα γερμανικά σύνορα, είναι μηδαμινό.
Η μεταφορά του φυσικού αερίου με πλοία θα ήταν περισσότερο αποδοτική, όπως αναλύεται παρακάτω.
Πρώτη Φάση: Συμπιεσμένο φυσικό αέριο για Κύπρο και Ελλάδα



Η κοινοπραξία του Ισραήλ μπορεί να υπολογίζει σε καθαρό εισόδημα πάνω από 1 δισ. $/έτος

ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗφάση εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου από το Λεβιάθαν ή το Ταμάρ, το Ισραήλ μπορεί να χρησιμοποιήσει πλοία μεταφοράς συμπιεσμένου φυσικού αερίου (ΣΦΑ, compressed naturalgas, CΝG) για ποσότητα μέχρι 5 δισ.κ.μ./έτος. Μόλις το Λεβιάθαν ή το Ταμάρ είναι έτοιμα να παράγουν φυσικό αέριο για εξαγωγή, το πρώτο βήμα είναι να τοποθετηθεί μια πλωτή μονάδα παραγωγής, αποθήκευσης, και εκφόρτωσης που θα βρίσκεται κοντά στην εξέδρα (floating production storage and offloading, FΡSΟ) κατάλληλη για μεγάλα βάθη, για την παραλαβή αερίου από τα φρέατα παραγωγής και διαχωρισμό υγρών/αερίων.

Μεγάλες μονάδες τέτοιου είδους μπορούν να εξοπλιστούν για την υπεράκτια επεξεργασία 5 δισ.κ.μ./έτος. Στη συνέχεια, το φυσικό αέριο θα φορτώνεται σε ένα ή περισσότερα πλοία ΣΦΑ, τα οποία θα εκτελούν δρομολόγια μεταξύ FΡSΟ και προορισμών παράδοσης στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Η Κύπρος απέχει μόνο 150 χλμ από την πηγή του αερίου και είναι προφανής υποψήφιος για παραλαβή ΣΦΑ από το FΡSΟ. 1 δισ.κ.μ./έτος είναι αρκετά για να καλύψουν τις ανάγκες ηλεκτροπαραγωγής της Κύπρου, η οποία προορίζει το φυσικό αέριο ως αντικαταστάτη του μαζούτ ή ντίζελ που χρησιμοποιεί τώρα για ηλεκτροπαραγωγή.
Το ΣΦΑ από το Λεβιάθαν ή το Ταμάρ μπορεί να προμηθεύει την Κύπρο με φυσικό αέριο στη χαμηλότερη δυνατή τιμή, και να ελαττώσει το κόστος ηλεκτροπαραγωγής κατά 50%. Θα καταστήσει επίσης άχρηστη την κατασκευή πολυδάπανου τερματικού επαναεριοποίησης ΥΦΑ.
Το ΣΦΑ μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη διανομή ακόμα 1 δισ.κ.μ./έτος στα ελληνικά νησιά που βρίσκονται εκτός δικτύου ηλεκτροδότησης και χρησιμοποιούν μαζούτ ή ντίζελ για ηλεκτροπαραγωγή. Τα υπόλοιπα 3 δισ.κ.μ./έτος μπορούν να μεταφερθούν ως ΣΦΑ στο ελληνικό δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου, που διαθέτει εφεδρική χωρητικότητα 4-5 δισ.κ.μ./έτος, και από κει να διοχετευθούν στα Βαλκάνια ή στη Δυτική Ευρώπη με διάφορους τρόπους.
Ξεκινώντας με ΣΦΑ στην πρώτη φάση, το Ισραήλ μπορεί να αρχίσει την εκμετάλλευση του υπεράκτιου φυσικού αερίου του μέσα σε 24 μήνες. Η συνολική επένδυση για το σύστημα ΣΦΑ υπολογίζεται γύρω στα 2.5 δισ. $, συμπεριλαμβανομένου του FΡSΟ και στόλου πλοίων ΣΦΑ για μεταφορά 5 δισ.κ.μ./έτος στην Κύπρο, τα ελληνικά νησιά, και την ηπειρωτική Ελλάδα. Το συνολικό κόστος μεταφοράς, συμπεριλαμβανομένου και του ανηγμένου πάγιου κόστους, υπολογίζεται γύρω στα 3 $/ΜΜΒtu. Με την τρέχουσα τιμή πώλησης φυσικού αερίου στους Ευρωπαίους τελικούς χρήστες γύρω στα 9 $/ΜΜΒtu, η κοινοπραξία του Ισραήλ μπορεί να υπολογίζει σε καθαρό εισόδημα πάνω από 1 δισ. $/έτος από το ΣΦΑ, κάτι που θα αποτελεί μάλλον την πλέον επικερδή πώληση ισραηλινού φυσικού αερίου.
Δεύτερη Φάση: ΥΦΑ για Δυτική Ευρώπη μέσω Κύπρου
ΓΙΑ ΕΞΑΓΩΓΗτων υπολοίπων 20 δισ.κ.μ./έτος, η πλέον ενδεδειγμένη επιλογή του Ισραήλ είναι το ΥΦΑ. Μπορεί να εξεταστεί και η δυνατότητα του GΤL(gasto-liquids, χημική μετατροπή του φυσικού αερίου σε υγρά προϊόντα, όπως υγρά καύσιμα), αλλά για την εκμετάλλευση ποσοτήτων τέτοιου μεγέθους, το ΥΦΑ αποτελεί τη λύση με το χαμηλότερο ρίσκο. Για υγροποίηση 20 δισ.κ.μ./έτος μπορεί να κατασκευαστεί εργοστάσιο ΥΦΑ στην Κύπρο με δύο μονάδες χωρητικότητας 7 εκατ. τόν./έτος και συνολικό κόστος 12-15 δισ. $, συμπεριλαμβανομένης και της κατασκευής θαλάσσιου αγωγού από το Λεβιάθαν στο εργοστάσιο υγροποίησης.
Θα μπορούσε, βέβαια, το Ισραήλ να κατασκευάσει το εργοστάσιο υγροποίησης στο Ισραήλ. Είναι καλύτερη λύση, όμως, η κατασκευή τέτοιου εργοστασίου και ανάλογου λιμανιού στην Κύπρο, η οποία απέχει από το Λεβιάθαν περίπου όσο και το Ισραήλ.
Η Κύπρος έχει το πλεονέκτημα οτι είναι πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) οπότε μπορεί να επωφεληθεί από ευνοϊκούς όρους για εισαγωγές σε άλλες χώρες της ΕΕ, και το πολιτικό κλίμα στην Κύπρο υποστηρίζει μακροχρόνιες επενδύσεις μεγάλης κλίμακας. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα για απευθείας επενδύσεις κονδυλίων από την ΕΕ ή από την κυπριακή κυβέρνηση.
Το Ισραήλ και η Κύπρος θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια μέχρι την έναρξη παραγωγής ΥΦΑ. Με τις σημερινές τιμές, η κοινοπραξία του Ισραήλ είναι λογικό να αναμένει περίπου 4 δισ. $/έτος καθαρό κέρδος από πώληση ΥΦΑ.
Γεωπολιτικές επιπτώσεις
Ξεκινώντας με το ΣΦΑ στην πρώτη φάση,το Ισραήλ μπορεί να αρχίσει την εκμετάλλευση των υπεράκτιων αποθεμάτων του σε φυσικό αέριο μέσα σε 24 μήνες, με αναμενόμενο καθαρό κέρδος περίπου 1 δισ. $/έτος από πώληση 5 δισ. κ.μ./έτος. Το πρόσθετο κέρδος στη δεύτερη φάση αναμένεται γύρω στα 4 δισ. $/έτος από πώληση 20 δισ. κ.μ./έτος ως ΥΦΑ. Η εκμετάλλευση των υπεράκτιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου του Ισραήλ θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για την Κύπρο και την Ελλάδα. Αν εισάγει φυσικό αέριο από το Ισραήλ, η Κύπρος μπορεί να σταματήσει τη χρήση μαζούτ και ντίζελ -που είναι ακριβά και ρυπογόνα- στην ηλεκτροπαραγωγή. Μπορεί, επίσης, να αποφύγει το μεγάλο κόστος κατασκευής τερματικού επαναεριοποίησης για εισαγωγή ΥΦΑ – που καθίσταται πλέον περιττό από την προοπτική εισαγωγής αερίου από το Ισραήλ. Μάλιστα, η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να επωφεληθεί με σημαντικά κέρδη από την εξαγωγή ΥΦΑ, όπως αναλύθηκε παραπάνω.
Παρομοίως, μπορεί και η Ελλάδα να επωφεληθεί οικονομικά με την αντικατάσταση του πετρελαίου από φυσικό αέριο για ηλεκτροπαραγωγή στα νησιά εκτός δικτύου ηλεκτροδότησης, και θα μπορούσε να αποκομίσει κέρδος 100 $/έτος από κόμιστρα για μεταφορά του αερίου -μέσω του εθνικού δικτύου- στη Βαλκανική και τη Δυτική Ευρώπη. Τέλος, η προοπτική σύσφιγξης των εμπορικών δεσμών μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ μέσω ενεργειακών σχέσεων αναμένεται να αντιμετωπισθεί ευνοϊκά και από τις ΗΠΑ, κάτι που μπορεί να βοηθήσει έμμεσα την Ελλάδα στην προσπάθειά της να ξεπεράσει την εξουθενωτική οικονομική κρίση στην οποία έχει περιέλθει.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ
*Οι κ. Μιχάλης Οικονομίδης και Μιχάλης Νικολάου είναι τακτικοί καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον και σύμβουλοι με τον κ. Νίκο Μητσόπουλο σε πολλές διεθνείς εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Φωτογραφία
Ο κ. Μιχάλης Οικονομίδης, είναι καθηγητής στο Cullen College ofΕngineering του Πανεπιστήμιο του Χιούστον, όπως και διευθυντής Τεχνολογίας του «Κέντρου Ενέργειας» του Τέξας. Προηγουμένως, ήταν ο επικεφαλής επιστήμονας στο GlobalΡetroleum Research Ιnstitute (GΡRΙ) και διευθυντής του «Ιnstitute ofDrilling and Ρroduction» στο Πανεπιστήμιο Leoben Μining της Αυστρίας. Προηγήθηκε μια καριέρα σε ανώτερες τεχνικές και διευθυντικές θέσεις σε μεγάλες διεθνείς εταιρείες ενέργειας.
Φωτογραφία
Ο καθηγητήςΜιχάλης Νικολάου, είναι επικεφαλής προγραμμάτων της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου του Χιούστον, απόφοιτος (Ρh.D) του UCLΑ από το 1989 και του Πολυτεχνείου Αθηνών το 1984.
Φωτογραφία
Ο κ. Νίκος Μητσόπουλος, είναι ειδικός ερευνητής στο εργαστήριο «Γήινης Μηχανικής» στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια για θέματα τεχνολογιών διανομής φυσικού αερίου για μονάδες παραγωγής.
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ