Οι σχέσεις στρατού και πολιτικής στην Τουρκία

Του Bekir Cinar*
από την εφημερίδα Today’s Zaman
Ο δημοκρατικός έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων στην Τουρκία είναι ένα σημαντικό μέρος της διαδικασίας εκδημοκρατισμού της χώρας. Συνεπώς, αυτός ο έλεγχος πρέπει να διερευνηθεί, για να καταλάβουμε αν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις (TSK) είναι ένα μέρος του δημοκρατικού ελέγχου του τουρκικού πολιτικού συστήματος. Είναι προφανές ότι αυτό μπορεί να γίνει μέσω της σύγκρισης των χωρών που έχουν θεσπίσει σε διεθνές επίπεδο τον δημοκρατικό έλεγχο των ενόπλων δυνάμεών τους.

Το κέντρο της Γενεύης για το Δημοκρατικό Έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων (DCAF), αναφέρει ότι ο δημοκρατικός έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων είναι απαραίτητος για τη διασφάλιση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου σε αδύναμα και αποτυχημένα κράτη. Περαιτέρω, με το δημοκρατικό έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων, του κράτους δικαίου και το κράτος έχουν οδηγήσει σε μια ασταθή κατάσταση. Οι ένοπλες δυνάμεις είχαν δεσπόζουσα ισχύ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά αυτό έχει αλλάξει από τότε.
Ο νέος τρόπος σκέψης σχετικά με το ζήτημα είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η άποψη ότι δεν έπρεπε να υπόκειται σε κοινωνικό έλεγχο μόνο ο στρατός, αλλά ότι αυτός ο έλεγχος πρέπει να συσταθεί δημοκρατικά. Κατά συνέπεια, ο τουρκικός στρατός δεν θα πρέπει να παραμείνει απαλλαγμένος από τον δημοκρατικό έλεγχο, όπως συνέβη και με τις στρατιωτικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Έτσι μπορεί ο ανεξάρτητος παρατηρητής να αναφέρει ότι ο δημοκρατικός έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων περιλαμβάνει τρία διακριτά αλλά στενά συνδεδεμένα στοιχεία:
- η μη ανάμειξη του στρατού στην εσωτερική πολιτική
- Δημοκρατικός έλεγχος της αμυντικής πολιτικής (όσον αφορά το μέγεθος της δύναμης και της κατασκευής του, αμυντικής δαπάνης και προμήθειες) και
- δημοκρατικό έλεγχο της εξωτερικής πολιτικής (συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων για την εξωτερική χρήση βίας).
Η έρευνα υποστηρίζει ότι ένα αποτελεσματικό σύστημα δημοκρατικού ελέγχου χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα στοιχεία:
- Τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας
- Δημοκρατική διακυβέρνηση
- Πολιτική εμπειρία
- Μη παρέμβαση στην εσωτερική πολιτική
- Ιδεολογική ουδετερότητα
- Ελάχιστο ρόλο στην εθνική οικονομία
- Αποτελεσματική δομή διοίκησης και
- Τον σεβασμό των δικαιωμάτων των στρατιωτικών.
Το τουρκικό πολιτικό σύστημα πρέπει να καθιερώσει τις πολιτικο-στρατιωτικές σχέσεις με βάση αυτά τα ζητήματα:
- Τη διασφάλιση της απεμπλοκής και της μη συμμετοχής του στρατού στην εσωτερική πολιτική
- Εξασφάλιση δημοκρατικό, πολιτικό έλεγχο της αμυντικής πολιτικής και
- Τον περιορισμό των στρατιωτικών του ρόλου της στην εξωτερική πολιτική.
Εάν η τουρκική στρατιωτική ηγεσία διαφοροποιηθεί από αυτά τα τρία θέματα, ένα δημοκρατικό πολιτισμό στο τουρκικό πολιτικό σύστημα θα αυξηθεί γρήγορα. Έτσι, η εσωτερική πολιτική, θα πρέπει να ελέγχεται και να διοικείται από πολιτικά κόμματα, τα μέσα ενημέρωσης και μη κυβερνητικές οργανώσεις, η οποία θα ενθαρρύνει τη μεγαλύτερη συμμετοχή του κοινού στην πολιτική. Εάν περισσότερα άτομα συμμετέχουν στην πολιτική, οι πολιτικές δραστηριότητες θα γίνουν πιο θεσμικές, προάγοντας καλύτερους πολιτικούς και πολιτική που θα μπορούν να λειτουργούν αποτελεσματικά την χώρα.
Αν υπάρχει πολιτικός έλεγχος και στον σχεδιασμό της αμυντικής πολιτικής, όπως και σε πολλά μέρη του κόσμου, η εφαρμογή της στρατιωτικής πολιτικής και ο αμυντικός προϋπολογισμός είναι προγραμματισμένα και να διοικούνται από μια διοίκηση πολιτικής άμυνας του Υπουργείου Άμυνας. Αυτό δεν σημαίνει ότι το στρατιωτικό προσωπικό δεν έχει κανένα ρόλο στη διαδικασία αυτή. Θα λειτουργεί σε στενή συνεργασία με πολίτες, αλλά θα έχουν λιγότερες δικαιοδοσίες. Για παράδειγμα, η τουρκική στρατιωτική απαιτεί σήμερα περίπου 300.000 πολίτες κάθε χρόνο, προκειμένου να έχει την απαιτούμενη στρατιωτική ισχύ και υπάρχουν 1.054.750 σαν στρατιωτικό προσωπικό, εκτοξεύοντας τις δαπάνες στο 4-5 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ)! Σε περίπτωση πολέμου, υπάρχουν εκατομμύρια διαθέσιμα στα κρατικά αποθεματικά. Ωστόσο, πιστεύεται ότι το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο από ό,τι είναι οι πραγματικές ανάγκες της Τουρκίας.
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική θα μπορούσε να σχεδιαστεί από πολίτες λόγω του τεράστιου βάρους του Τουρκικού Στρατού σε αυτό το θέμα. Φαίνεται σαν να αποφασίζει το στρατιωτικό κατεστημένο για το ποιοι είναι εχθρικοί γείτονες και το είδος των διπλωματικών σχέσεων που θα πρέπει να αναπτυχθούν. Ωστόσο, το Υπουργείο Εξωτερικών θα μπορούσε να σχεδιάσει καλύτερη εξωτερική πολιτική, αν δεν υπήρχε πίεση από τους στρατιωτικούς. Η προώθηση του δημοκρατικού ελέγχου των ενόπλων δυνάμεων -η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη στην Ευρώπη και για τους οποίους ελέγχους το ΝΑΤΟ προσφέρει ένα όριο πρότυπο - θα φέρει δημοκρατική εποπτεία των αμυντικών δαπανών, περισσότερη αποτελεσματικότητα, και θα συντείνει στην διαφάνεια αλλά και τον επαγγελματισμό τις τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.
Ο δημοκρατικός έλεγχος του Τουρκικού Στρατού θα εξασφαλίσει ότι:
- η πολιτική υπεροχή των δημοκρατικά εκλεγμένων πολιτικών αρχών θα είναι σεβαστή
- ένα κράτος δικαίου και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
- οι ένοπλες δυνάμεις θα εξυπηρετούν τα συμφέροντα του πληθυσμού και θα απολαμβάνουν λαϊκής υποστήριξης και της νομιμότητας
- οι πολιτικές και στρατιωτικές δυνατότητες του είναι σύμφωνα με τους πολιτικούς στόχους της χώρας και ανάλογα με τους πόρους
- τα στρατιωτικά συμφέροντα δεν είναι αντικείμενο κατάχρησης για πολιτικούς σκοπούς.
Εάν η Τουρκία επιτύχει τουλάχιστον τους τρεις στόχους της,
- την διασφάλιση της απεμπλοκής και της μη συμμετοχής του στρατού στην εσωτερική πολιτική
- την εξασφάλιση ενός δημοκρατικού και πολιτικού ελέγχου της αμυντικής πολιτικής και
- τον περιορισμό των στρατιωτικών και του ρόλου τους στην εξωτερική πολιτική και την διαδικασία εκδημοκρατισμού της χώρας, θα μειωθεί ο τουρκικός στρατός και θα επικεντρωθεί στην υπεράσπιση της χώρας από την εξωτερική εισβολή και απειλή.
Εάν η Τουρκία δεν επιτύχει τον δημοκρατικό έλεγχο του στρατού, ο στρατός θα εξακολουθεί να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων, και είναι σαφές ότι αυτό δεν θα βοηθήσει τον θεσμικό ρόλο του στρατού στο πολιτικό σύστημα.
Εν κατακλείδι, τα τελευταία χρόνια, η στρατιωτική ηγεσία έχει επικριθεί έντονα από εσωτερικούς και εξωτερικούς παρατηρητές και οφείλεται κατά πολύ στην τρομοκρατική οργάνωση της Ergenekon και την εξελισσόμενη σχετική δίκη. Για να σταματήσει αυτή η κριτική και να διατηρήσει τη φήμη της η στρατιωτική ηγεσία, θα πρέπει να εφαρμοστεί ο δημοκρατικός έλεγχος των ενόπλων δυνάμεων. Πιστεύεται ότι οι πολίτες θα καλύψουν τις ανάγκες των ενόπλων δυνάμεων πολύ καλύτερα από ότι συμβαίνει σήμερα, και οι στρατιωτικοί θα πρέπει να ακολουθούν τον πρωταγωνιστικό ρόλο των πολιτικών στο πολιτικό σύστημα, καθώς και στη διαμόρφωση της τουρκικής αμυντικής πολιτικής. Επιπλέον, είναι σαφές ότι χωρίς δημοκρατικό έλεγχο των στρατιωτικών και των τομέων της ασφάλειας, η ανάπτυξη και η επιβίωση της δημοκρατίας δεν είναι δυνατή.
* Δρ Bekir Cinar είναι αναλυτής ασφαλείας που εργάζονται με το Λονδίνο Κέντρο Κοινωνικών Σπουδών.