Αξιοζήλευτη υπερδραστηριότητα της Τουρκίας

Η Μαύρη Θάλασσα και ο Καύκασος αποτελούν πεδία μάχης για τον έλεγχο και την εκμετάλλευση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου τους. Η Δύση (Ευρώπη/ ΗΠΑ) ανταγωνίζεται με την Ανατολή (Ρωσία), ενώ η Τουρκία, ως συνήθως, συμπαρατάσσεται και με τις δύο. Μολονότι πρόκειται για διπλωματική μάχη, απώτερος στόχος είναι η αυξημένη δύναμη μέσω πλουτισμού.

Το γενικό πλαίσιο
Η Μαύρη Θάλασσα και ο Καύκασος αποτελούν πεδία μάχης για τον έλεγχο και την εκμετάλλευση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου τους. Η Δύση (Ευρώπη/ ΗΠΑ) ανταγωνίζεται με την Ανατολή (Ρωσία), ενώ η Τουρκία, ως συνήθως, συμπαρατάσσεται και με τις δύο. Μολονότι πρόκειται για διπλωματική μάχη, απώτερος στόχος είναι η αυξημένη δύναμη μέσω πλουτισμού.
Οι μέχρι τώρα συμφωνίες, όμως, δεν έχουν μόνον οικονομικούς στόχους.
Μερικές από αυτές, όπως το πρόσφατο ρωσικό πρόγραμμα γεωτρήσεων στα ανοικτά των ακτών της Αμπχαζίας, αποτελούν πιθανότατα μέρος του ρωσικού πολέμου φθοράς κατά του κ. Σαακασβίλι: η ΝΑ πλευρά της Μαύρης Θάλασσας έχει μεγάλο βάθος και δεν προσφέρεται για γεωτρήσεις, ενώ η ανάδοχος ρωσική εταιρεία έχει ελάχιστη πείρα σε αυτόν τον τομέα.
Κάποιες άλλες συμφωνίες, όπως η άρτι ανακοινωθείσα μεταξύ της Τουρκικής Πετρελαϊκής Εταιρείας και του βραζιλιάνικου κολοσσού Ρetroleo Βrasiliero, για γεωτρήσεις στα ανοικτά των τουρκικών ακτών της Μαύρης Θάλασσας, δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα τεχνογνωσίας, καθώς οι Βραζιλιάνοι έχουν μεγάλη πείρα σε αυτόν τον τύπο γεωτρήσεων. Επί του παρόντος, όμως, καμία από τις δύο χώρες δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει το πρόγραμμα, οπότε τα άμεσα οφέλη της Τουρκίας θα είναι η ενίσχυση του διεθνούς της προφίλ και η πρόσβαση στην ειδικότητα
των Βραζιλιάνων, η οποία, κάποια μέρα, θα μπορούσε να της φανεί χρήσιμη στο Αιγαίο.
Υπάρχουν όμως και συμφωνίες που αποτελούν επιχειρηματικές προτάσεις με σοβαρά γεωπολιτικά επακόλουθα: στις πιο πρόσφατες συγκαταλέγεται η ρωσοτουρκική συμφωνία για την κατασκευή του Clear Stream 2, η σκοπιμότητα του οποίου ενδέχεται να ξεπεράσει κατά πολύ την απλή παροχή περισσότερου αερίου στην Τουρκία.
Η Τουρκία ξαναχτυπά
Η αξιολόγηση της κινητικότητας για τους αγωγούς αναδεικνύει κάποια ευρύτερα ζητήματα. Επισημαίνουμε τα εξής:
(α) την αποφασιστική επιδίωξη της Ρωσίας να κυριαρχήσει στην ενεργειακή αγορά, κρατώντας σε απόσταση τους κοντινούς γείτονές της
β) τη μέχρι στιγμής αδυναμία της Ευρώπης να περιορίσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία
(γ) την υπερδραστηριότητα της Τουρκίας, που βασίζεται στην αυτοαντίληψή της ως ευρύτατης περιφερειακής δύναμης.
Καθώς η πρόσφατη συμφωνία με τη Ρωσία, για την προσθήκη ενός επιπλέον αγωγού στο Clear Stream, αποτελεί πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα, αξίζει να την εξετάσουμε διεξοδικότερα.
Ως προς την εμβέλειά του, το Clear Stream 2 είναι λιγότερο φιλόδοξο από τον Νabucco ή το South Stream. Το κόστος του, επίσης, είναι τουλάχιστον κατά 75% χαμηλότερο. Εν τούτοις, το πρόγραμμα αυτό ενδέχεται να μη βρει χρηματοδότηση καθώς, αφενός, ούτε η Ρωσία ούτε η Τουρκία δεν μπορούν να καλύψουν το κόστος του, και, αφετέρου, η Ρωσία μπορεί να μη διαθέτει το απαιτούμενο αέριο για να εξυπηρετήσει τις συμφωνίες ώσπου να εξασφαλίσει τη ροή αερίου από τις εγκαταστάσεις της στη χερσόνησο Γιαμάλ στην Αρκτική.
Ωστόσο το Clear Stream 2 είναι πλήρες συμβολικής αξίας.
Κατά πρώτο λόγο, εμφανιζόμενο τόσο σύντομα μετά την επικύρωση του Νabucco εκ μέρους της Τουρκίας, υποδηλώνει αμφιβολίες για τη δυνατότητα εξασφάλισης αερίου. Μολονότι όμως η Ευρώπη θέλει να αποφύγει τις δοσοληψίες με τους Ρώσους, οι Τούρκοι δεν έχουν ανάλογους ενδοιασμούς.
Κατά δεύτερο λόγο, όποιο και αν είναι το άμεσο μέλλον του, το Clear Stream 2 θα μπορούσε, επεκτεινόμενο, να μεταφέρει μέχρι και 10 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως. Κάτι τέτοιο θα έδινε στη Ρωσία και στην Τουρκία έναν ακόμη τρόπο διανομής αερίου και μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη.
Ποιο είναι λοιπόν το πρώτο συμπέρασμα;
Ο κ. Πούτιν αναδεικνύεται νικητής, σφίγγοντας όλο και περισσότερο τη θηλιά γύρω από τον λαιμό της Ουκρανίας και της Γεωργίας, αλλά και εμποδίζοντας τον κ. Ερντογάν να έλθει υπερβολικά κοντά με τον κ. Ομπάμα. Ο τούρκος πρωθυπουργός, από τη μεριά του, δηλώνει απρόθυμος να επιτρέψει στη νέα του προσέγγιση με τις ΗΠΑ να θέσει σε κίνδυνο τις υγιείς συναλλαγές του με τη Ρωσία.
Αυτοπρόκλητη παράλυση στην Ελλάδα
Ο τουρκικός χειρισμός της ενεργειακής αγοράς απαιτεί μια ευρύτερη σύγκριση με την αντίστοιχη ελληνική εξωτερική πολιτική.
Το παρόν άρθρο, όπως και κάθε κείμενό μου, δεν έχει κομματικό προσανατολισμό. Αναφέρεται όμως σε ζητήματα γεωπολιτικής και, άρα, είναι πιθανόν να προκαλέσει σκόπιμες ή τυχαίες παρερμηνείες. Αφήνοντας κατά μέρος την ελληνική επιτυχία αναφορικά με την απόρριψη του Σχεδίου Αναν και την τελική υπογραφή του σχεδίου για το Clear Stream, διαπιστώνω πως η εξωτερική μας πολιτική δίνει την εντύπωση ότι είναι παθητική και πεζή. Αποδίδω αυτή την εντύπωση στους εξής παράγοντες:
(α) στις διιστάμενες πολιτικές απόψεις, οι οποίες είναι άκρως επιζήμιες όταν αφορούν μια κυβέρνηση που, εντελώς αυτοκαταστροφικά, επιλέγει να αναλίσκεται σε απροκάλυπτες φιλοδοξίες πολιτικής διαδοχής
(β) στην (παρασκηνιακή) αμερικανική εκμετάλλευση αυτής της διάστασης απόψεων
(γ) στην προτίμηση των πολιτικών μας για στρατηγικές που επιδιώκουν τον επικοινωνιακό εντυπωσιασμό, αλλά όχι για στρατηγικές που επικεντρώνονται σε κρίσιμα ζητήματα
(δ) στη νοοτροπία των συμβούλων του υπουργείου Εξωτερικών, οι οποίοι- μέλη, λίγο-πολύ, της δικής μου γενιάς- υπέστησαν επί δεκαετίες (όπως και εγώ) την προπαγανδιστική πλύση εγκεφάλου των Αμερικανών. Ως αποτέλεσμα, δυσκολεύονται ακόμη και σήμερα να παρεκκλίνουν από την πεπατημένη.
Σύγκριση Ελλάδας και Τουρκίας
Σε κάθε απόπειρα σύγκρισης, πρέπει να αναφέρεται το στοιχείο που ξεχωρίζει περισσότερο. Ετσι, εν προκειμένω, θεωρώ ότι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η αυτοπεποίθηση με την οποία η Τουρκία αντιλαμβάνεται τον ρόλο της. Στο κυβερνητικό ντουέτο αυτής της χώρας- τον Γκιουλ και τον Ερντογάν- έχει σήμερα προστεθεί ένας τρίτος πρωταγωνιστής: ένας ικανός πολιτικός, αλλά και σοβαρός διανοούμενος. Τα κείμενα του υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου μόλις πρόσφατα άρχισαν να προσελκύουν το ενδιαφέρον των ελλήνων παρατηρητών. Αξιοσημείωτες ιδιότητες αυτών των κειμένων είναι (α) η ευρύτατη γεωγραφική αντίληψή τους για τον ρόλο της Τουρκίας και (β) η στήριξή τους στη λογική και την ιστορία, και όχι στο συναίσθημα.
Η συγκεκριμένη αυτοαντίληψη επιτρέπει στην Τουρκία να διεκδικεί το δικαίωμα εκπροσώπησης, αν όχι και προστασίας, των μουσουλμάνων όλων των Βαλκανίων (και ίσως, κάποτε, όλης της Ευρώπης), αλλά και το δικαίωμα να εμφανίζεται ως διαμεσολαβήτρια υπέρ του θρησκευτικού, ή ακόμη και φονταμενταλιστικού, μουσουλμανικού κόσμου, διατηρώντας παράλληλα το δικό της κοσμικό μοντέλο διακυβέρνησης. Οι απόψεις του Νταβούτογλου για το Αιγαίο διαγράφονται επίσης δυσοίωνες.
Ας σημειωθεί ότιη τουρκική αυτοαντίληψη δεν απορρέει μόνον από την επίγνωση της χώρας για την κρίσιμη γεωγραφική της θέση. Οι περισσότεροι Ελληνες στηρίζονται στο συγκεκριμένο επιχείρημα για να δικαιολογήσουν τη δική τους αναποτελεσματικότητα, πιστεύοντας, σχεδόν μοιρολατρικά, ότι δεν έχουν καμία επιλογή. Η στάση τους μόνον εν μέρει μπορεί να γίνει αποδεκτή.
Το ελληνικό πρόβλημα, θεωρώ, είναι ότι έχουμε χάσει την αυτοπεποίθησή μας,την ενότητά μας, αλλά και την αίσθηση προσανατολισμού μας. Πολύ καταστροφικά, στο εξωτερικό, εμείς οι ίδιοι υποβιβάζουμε τη χώρα μας, ενώ, στο εσωτερικό, αναλίσκουμε τον χρόνο μας σε «πολέμους πρωθυπουργικής διαδοχής», πραγματικά ή φανταστικά σκάνδαλα, ή ακόμη και αναζωπυρώσεις παλαιών διενέξεων για τον Εμφύλιο! Από τη σύγχρονη Ελλάδα απουσιάζει επίσης ένα ιδανικό: ένας στόχος προς τον οποίο θα τείνουν οι ελπίδες και οι προσπάθειες των πολιτών. Ο πολιτικός που θα προσφέρει στον λαό ένα τέτοιο ιδανικό, μια πηγή ελπίδας και περηφάνιας, θα γίνει ο λυτρωτής της σημερινής «χαμένης» γενιάς. Ωσπου όμως να συμβεί αυτό, οι Ελληνες θα παραμείνουν απελπισμένοι, αποπροσανατολισμένοι, εσωστρεφείς και ανίσχυροι.
Ας μελετήσουμε, λοιπόν, τις εμπορικές μάχες της Μαύρης Θάλασσας από διάφορες σκοπιές, και όχι μόνον από τη σκοπιά της ενέργειας. Και ας μάθουμε από τους αντιπάλους μας ότι μπορεί μεν ο πλούτος να βοηθά τη διπλωματία, αλλά και η αποφασιστική διπλωματία μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία πλούτου. Τούτο, όμως, θα επιτευχθεί μόνον εάν έχουμε τη βούληση να επιδιώξουμε νέες ιδέες και την αυτοπεποίθηση να τις δηλώσουμε ανοιχτά και να πολεμήσουμε για αυτές- κυρίως, όμως, μόνον εάν σταματήσουμε να αφήνουμε τον κόσμο τού χθες να καθορίζει τον κόσμο τού αύριο.
Του Βασίλη Μαρκεζίνη