Έρευνα, ανάπτυξη και εξοπλισμοί στην Τουρκία

Του Χρήστου Μηνάγια

Στις 15-12-2010 πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα η 22η συνεδρίαση του Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu/BTYK (Ανώτατο Επιστημονικό και Τεχνολογικό Συμβούλιο) το οποίο έχει ως αποστολή την προώθηση της επιστημονικής πολιτικής της Τουρκίας, την προετοιμασία των προγραμμάτων και σχεδιασμών, καθώς επίσης και το συντονισμό όλων των αρμόδιων φορέων
και οργανισμών.

Οι Τούρκοι τα τελευταία χρόνια δίδουν ιδιαίτερη βαρύτητα στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης, ο οποίος αποτελεί μια αθέατη αλλά πολύ σημαντική παράμετρο της τουρκικής στρατιωτικής ισχύος. Η έρευνα διεξάγεται σ’ όλα τα επίπεδα από την αμυντική βιομηχανία, τα ερευνητικά κέντρα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και τα ειδικά επιστημονικά ινστιτούτα, υπό τον συντονισμό του Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Arastırma Kurumu/TÜBİTAK (Τουρκικό Ίδρυμα Επιστημονικών και Τεχνολογικών Ερευνών). Το TÜBİTAK ιδρύθηκε το 1963 και έχει επωμισθεί μία πολύ σημαντική ευθύνη στον τομέα των επιστημών, της τεχνολογίας και των καινοτομιών, προωθώντας παράλληλα τη συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και βιομηχανίας.

Η αποστολή και ο κύκλος εργασιών του TÜBİTAK στηρίζονται πάνω σε τέσσερις κύριους άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά στην υποβοήθηση της τουρκικής κυβέρνησης για τον καθορισμό των πολιτικών που θα εφαρμοσθούν σε θέματα επιστήμης και τεχνολογίας. Ο δεύτερος άξονας αφορά στην υποστήριξη, παρότρυνση και πραγματοποίηση επιστημονικών
και τεχνολογικών ερευνών. Ο τρίτος άξονας αφορά στην συμμετοχή σε διεθνείς επιστημονικές έρευνες. Και τέλος ο τέταρτος άξονας αφορά στη συμβολή στην ανάπτυξη της επιστημονικής και τεχνολογικής υποδομής καθώς επίσης στη δημιουργία επιστημονικής και τεχνολογικής κουλτούρας. Το ανώτατο όργανο διοικήσεως του TÜBİTAK αποτελείται από ένα 13μελές επιστημονικό συμβούλιο, ο πρόεδρος του οποίου τοποθετείται από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας κατόπιν προτάσεως του πρωθυπουργού.

Το Δεκέμβριο του 2000, η τουρκική κυβέρνηση ανέθεσε στο TÜBİTAK τη σύνταξη μιας μελέτης, με τίτλο Visyon 2023 (Όραμα 2023), για τον καθορισμό της νέας στρατηγικής στον τομέα των επιστημών και της τεχνολογίας, η οποία βασίζεται στις αρχές που ακολουθούν:
• Δημιουργία εθνικού συστήματος καινοτομιών.
• Κατάλληλη εκπαίδευση και ανάδειξη του ανθρώπινου δυναμικού.
• Διάθεση κεφαλαίων για έρευνα και ανάπτυξη.
• Δημιουργία δικτύου συνεργασιών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
• Επικέντρωση στους τομείς των στρατηγικών τεχνολογιών (προϊόντα και υπηρεσίες).

Η στρατηγική στους συγκεκριμένους τομείς αποτελεί ένα στέρεο και καλά σχεδιασμένο οικοδόμημα της σύγχρονης τουρκικής αντίληψης, σχετικά με τη συμβολή της επιστήμης και των τεχνολογιών στην ανάπτυξη της χώρας. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις, ειδικά μετά το 1983, αποφάσισαν να κρατήσουν τη στρατηγική αυτή μακριά από τα κόμματα και τις εσωτερικές πολιτικές διενέξεις. Iς εκ τούτου, με το υπ. αριθ. 77/4-12-1983 Κυβερνητικό Διάταγμα συγκροτήθηκε το Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu/BTYK (Ανώτατο Επιστημονικό και Τεχνολογικό Συμβούλιο) που συνεδριάζει δύο φορές ετησίως και αποτελείται από τον πρωθυπουργό ως πρόεδρο και 123 μέλη, μεταξύ των οποίων όλοι οι υπουργοί, οι υφυπουργοί, ο γενικός γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, ο πρόεδρος και τα μέλη του TÜBİTAK, οι πρυτάνεις όλων των πανεπιστημίων και οι πρόεδροι των λοιπών επιστημονικών και τεχνολογικών φορέων και οργανισμών.

Επίσης, εντύπωση προκαλεί η συμμετοχή στο ΒΤΥΚ του αρχηγού και υπαρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, γεγονός που καταδεικνύει το ενδιαφέρον των ενόπλων δυνάμεων στην έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών με προφανή τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Από την ομιλία που πραγματοποίησε ο πρωθυπουργός Ερντογάν, κατά
τη διάρκεια της 22ης συνεδρίασης του ΒΤΥΚ στις 15-12-2010, στοιχεία της οποίας παρατίθενται παρακάτω, εξάγονται πολύ χρήσιμα συμπεράσματα για το όραμα του τουρκικού κράτους την επόμενη 20ετία: «Συγκεντρωθήκαμε εκ νέου για να αξιολογήσουμε το επίπεδο στους τομείς των επιστημών και της τεχνολογίας, τομείς στους οποίους δίδουμε ιδιαίτερη σημασία δεδομένου ότι αφορούν το μέλλον της χώρας μας. Στόχος μας είναι να καθορίσουμε τι θα κάνουμε και πως θα το κάνουμε την επόμενη περίοδο, καθώς επίσης να διαμορφώσουμε αντίστοιχα την πολιτική και τις στρατηγικές μας. Πριν
αναλάβουμε τη διακυβέρνηση της χώρας η παρούσα επιτροπή συνήλθε 9
φορές σε 21 χρόνια, ενώ μετά το 2004 συνήλθε 13 φορές, μια φορά ανά
εξάμηνο. Η επιτροπή αυτή συγκροτήθηκε πριν 27 χρόνια και θέλω να δηλώσω ότι είμαι ιδιαίτερα ευτυχής διότι προεδρεύω αυτής για 13η φορά. Από την αρχή δώσαμε ιδιαίτερη σημασία στους τομείς των επιστημών, της τεχνολογίας και των καινοτομιών διότι αποτελούν τη βάση μιας διαχρονικά ανταγωνιστικής και ισχυρής οικονομίας. Γνωρίζουμε ότι η ισχυρή Τουρκία θα ανελιχθεί μέσω μιας επιστημονικής και μαθησιακής βάσης.

Ένας από τους πιο σημαντικούς μας στόχους είναι η χώρα μας, το 2023 (επέτειος των 100 χρόνων από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας), να συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των 10 πιο ισχυρών οικονομιών διεθνώς. Πιστεύω ότι έχουμε τη δυναμική να επιτύχουμε
το στόχο αυτό και γι’ αυτό το λόγο προχωρούμε με αποφασιστικά βήματα. Το Μάρτιο του 2005 κατά την 11η συνεδρίαση της επιτροπής αυτής είχαμε πει ότι πρέπει να δράσουμε στρατηγικά, ειδικά σ’ ένα τομέα άμεσης προτεραιότητας, δηλαδή να φέρουμε τον άνθρωπο κοντά στη γνώση και στην επιστήμη. Στην προαναφερθείσα συνεδρίαση είχαμε καθορίσει τους επιστημονικούς και τεχνολογικούς τομείς εθνικής προτεραιότητας, εντός του πλαισίου του Εθνικού Επιστημονικού και Τεχνολογικού Οράματος και του Στρατηγικού Εγγράφου των Εθνικών Επιστημονικών και Τεχνολογικών Πολιτικών. Σήμερα αφενός θα
αξιολογήσουμε τα πεπραγμένα της περιόδου 2005-2010 αφετέρου θα συζητήσουμε το διάγραμμα της Στρατηγικής Επιστημών-Τεχνολογίας-Καινοτομιών της Περιόδου 2011-2016 και θα λάβουμε τις σχετικές αποφάσεις.

Τα τελευταία χρόνια, με τις σωστές πολιτικές και στρατηγικές, η χώρα μας πραγματοποίησε μια πολύ σημαντική πρόοδο στους παραπάνω τομείς. Αυτό δεν το λέμε εμείς, αλλά οι αριθμοί επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα που επιτύχαμε. Επιταχύναμε τις ενέργειές μας στην έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομίες παρέχοντας αρωγή στους τομείς: άμυνα, διάστημα, ενέργεια, διατροφή, δημιουργία επιστημόνων και επιστήμη-κοινωνία.

Ως κυβέρνηση παρέχουμε και θα συνεχίσουμε να παρέχουμε κάθε είδους υποστήριξη για να
μπορέσουμε να επιτύχουμε τους στόχους μας στους τομείς αυτούς. Αναμένουμε από τον ιδιωτικό τομέα, τα πανεπιστήμια μας και τα κρατικά ινστιτούτα ερευνών να επιταχύνουν τις εργασίες τους και να δώσουν μεγάλη προτεραιότητα στην έρευνα και ανάπτυξη. Για να μπορέσουμε να γίνουμε μια από τις 10 ισχυρότερες οικονομίες διεθνώς θα πρέπει η παραγωγή και η εξαγωγή τεχνολογικών προϊόντων από το 5% που είναι σήμερα να ανέλθει στο 20%. Για το λόγο αυτό έχουμε δώσει σχετικά πιστοποιητικά για τη λειτουργία 76 Κέντρων Έρευνας και Ανάπτυξης, τα οποία απασχολούν 10.000 εργαζομένους. Στην εποχή της επίσημης, μια χώρα θα έχει λόγο διεθνώς μόνο εάν παράγει πληροφορίες, αναπτύσσει τεχνολογία και παρέχει καινοτομίες. Η κύρια πηγή όλων αυτών είναι ο άνθρωπος και η εκπαίδευση του προσωπικού, ενώ ο κύριος φορέας είναι το πανεπιστήμιο. Υποχρεούμαστε πλέον να αντικαταστήσουμε την αρχή “η επιστήμη για την επιστήμη” με την αρχή “η
επιστήμη για την ευημερία”».

Συγκρίνοντας όλα τα παραπάνω με τις εξελίξεις που υπάρχουν ειδικά στον τομέα της άμυνας διαπιστώνεται ότι όλα αυτά αποτελούν πλέον πραγματικότητα και άρχισαν να υλοποιούνται, παρουσιάζοντας φυσικά μια μικρή καθυστέρηση. Ειδικότερα:
• Έχει δοθεί βαρύτητα ώστε ο πολεμικός εξοπλισμός να προέρχεται ως επί το πλείστον από την εγχώρια αγορά.
• Βρίσκονται σε εξέλιξη προγράμματα αναβάθμισης του αρματικού δυναμικού και του τροχαίου υλικού μάχης, με έμφαση στην άμεση προμήθεια-εκσυγχρονισμό αρμάτων και στην κατασκευή τεθωρακισμένων τροχοφόρων οχημάτων, μεταξύ των οποίων φορείς αντιαρματικών, φορείς εκτοξευτών βομβίδων, φορείς αισθητήρων ανίχνευσης, φορείς ραντάρ κ.λπ.
• Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις δίδουν μεγάλη βαρύτητα στον τομέα των ελικοπτέρων προκειμένου να μπορούν να μεταφέρουν μια ταξιαρχία με ελικόπτερα σε μία διαδρομή, ημέρα και νύκτα, σε οποιοδήποτε φυσικό περιβάλλον και με οποιεσδήποτε καιρικές
συνθήκες.
• Αποκτούν δυνατότητα άμεσης οδικής μεταφοράς μιας μηχανοκίνητης ή τεθωρακισμένης ταξιαρχίας από το ένα άκρο της Τουρκίας στο άλλο προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι ανάγκες μεταφορών μηχανοκινήτων και τεθωρακισμένων Μονάδων σε στρατηγικό επίπεδο.
• Διαθέτουν ισχύ πυρός με σύγχρονα οπλικά συστήματα τα οποία μπορούν να προσβάλλουν στόχους μέχρι την απόσταση των 150 χλμ. Συγκεκριμένα, εκσυγχρονίζουν το πυροβολικό κατασκευάζοντας πυροβόλα, συστήματα αυτοματισμού πυρών υποστηρίξεως και πυραυλικά συστήματα εδάφους-εδάφους μεγάλου βεληνεκούς.
• Επαυξάνουν τις δυνατότητες σχετικά με τη διεξαγωγή επιχειρήσεων βιαίας διάβασης ποταμού, προκειμένου οι τουρκικές χερσαίες δυνάμεις να μπορούν να διέρχονται ποτάμιες γραμμές γρήγορα, με ασφάλεια, σε οποιοδήποτε έδαφος και με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες.
• Αποκτούν συστήματα επικοινωνιών και ηλεκτρονικού πολέμου τα οποία θα υποστηρίζουν τις επιχειρησιακές απαιτήσεις ενός σύγχρονου πεδίου επιχειρήσεων.
• Επαυξάνουν τις δυνατότητες αναγνώρισης, επιτήρησης και εντοπισμού στόχων με την εγχώρια κατασκευή μη επανδρωμένων αεροσκαφών.
• Αποκτούν σημαντικές ναυτικές επιχειρησιακές δυνατότητες και ναυτική ισχύ πυρός με τη ναυπήγηση πλοίων ανθυποβρυχιακού πολέμου και αναγνωρίσεων (MILGEM), φρεγατών αντιαεροπορικού πολέμου TF 2000, πλοίων περιπολίας νέου τύπου, πυραυλακάτων, ναρκαλιευτικών και σκαφών επιχειρησιακής μεταφοράς ομάδων υποβρυχίων καταστροφών.
• Αναβαθμίζουν τον αποβατικό τους στόλο με σκοπό τη δημιουργία μιας ισχυρής αμφίβιας δύναμης που μεταξύ άλλων θα περιλαμβάνει και ένα πλοίο αποβατικών επιχειρήσεων LPD.
• Αναπτύσσουν τεχνολογίες υποβρύχιων οπλικών συστημάτων στα πλαίσια ενός «οδικού χάρτη» που περιλαμβάνει κατασκευή υποβρυχίων, εθνικής τορπίλης και συστημάτων υποβρύχιας και επιφανειακής παρατήρησης και εντοπισμού στόχων.
• Κατασκευάζουν πλοία για τη Διοίκηση Ασφαλείας Ακτών που θα έχουν τη δυνατότητα να επιχειρούν με δυσμενείς καιρικές συνθήκες και θα εκτελούν αποστολές έρευνας και διάσωσης (ειδικά σε ανοικτές θάλασσες), αποστολές περιπολίας και αποτροπής παράνομων
δραστηριοτήτων. Επισημαίνεται ότι τα πλοία αυτά θα έχουν κύρια αποστολή την υποστήριξη των τουρκικών διεκδικήσεων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.
• Προμηθεύονται, εκσυγχρονίζουν και κατασκευάζουν αεροσκάφη. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι η Εκτελεστική Επιτροπή Αμυντικής Βιομηχανίας κατά τη συνεδρίαση της 15-12-2010 αποφάσισε την εγχώρια ανάπτυξη και κατασκευή ενός νέου μαχητικού και ενός νέου εκπαιδευτικού αεροσκάφους με κινητήρα τζετ μετά το 2020.
• Αποκτούν αεροσκάφη ναυτικής περιπολίας που θα εκτελούν αποστολές θαλάσσιας επιτήρησης.
• Προμηθεύονται και εκσυγχρονίζουν οπλικά συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας.
• Έχουν σε εξέλιξη ένα δορυφορικό πρόγραμμα το οποίο σε συνδυασμό με τα αεροφωτογραφικά αεροσκάφη που εκσυγχρονίζουν και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που αποκτούν, θα δώσει μία σημαντική υπεροχή στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις στον τομέα των πληροφοριών, με ότι αυτό συνεπάγεται από απόψεως αποτελεσματικότητας.
• Ανέπτυξαν σημαντικές δυνατότητες κυβερνοπολέμου σε εθνικό επίπεδο.
Συνακόλουθα δε, δεν πρέπει να υποτιμηθεί η πιθανότητα ανάπτυξης από την Τουρκία πυρηνικών όπλων, ένα ενδεχόμενο για το οποίο υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις. Τούτο συνάδει αφενός με την επιδίωξή της να ενταχθεί στο «κλαμπ» των πυρηνικών χωρών λόγω της στρατηγικής της θέσης, αφετέρου με τον παγκόσμιο ρόλο που φιλοδοξεί να διαδραματίσει στο μέλλον και τη συνεχιζόμενη προσπάθεια ανάπτυξης όλο και μεγαλύτερης
στρατιωτικής ισχύος. Άλλωστε το 2013 θα αρχίσει η κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στο Αkkuyu της Μερσίνης, με τον πρώτο αντιδραστήρα να τίθεται σε λειτουργία το 2018, το 2ο το 2019, τον 3ο το 2020 και τον 4ο το 2021.
Είναι αξιοσημείωτο πάντως ότι ο Ερντογάν, αναφορικά με τη σημασία που δίδει η τουρκική πλευρά στην πυρηνική ενέργεια και στα πυρηνικά όπλα, επισήμανε τα εξής: «Η θέση μας στο τομέα του πυρηνικού προγράμματος είναι πολύ ξεκάθαρη. Οι χώρες έχουν το δικαίωμα χρησιμοποίησης πυρηνικής τεχνολογίας για ειρηνικούς και πολιτικούς σκοπούς. Πολλές φορές δηλώσαμε ότι είμαστε αντίθετοι στα πυρηνικά όπλα. Για να πούμε την αλήθεια δεν επιθυμούμε πυρηνικά όπλα στην περιοχή μας. Όμως, αν μια χώρα εκδηλώσει
την επιθυμία να τα αποκτήσει, τότε θα είναι σωστό μια άλλη χώρα της ίδιας περιοχής, να έχει και αυτή πυρηνικά όπλα.»\

Η στρατηγική της Τουρκίας στους τομείς των επιστημών και της τεχνολογίας αποσκοπεί αφενός στην τελειοποίηση των επιστημονικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων της χώρας, αφετέρου στην απεξάρτησή της από το εξωτερικό. Τεκμαίρεται λοιπόν ότι η πλήρης υλοποίηση της στρατηγικής αυτής θα εδραιώσει ακόμη περισσότερο την περιφερειακή ισχύ της Τουρκίας με δυνατότητα ανάληψης ρόλου σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι προφανές ότι
προϊόντος του χρόνου, οι συντελεστές της συνολικής ισχύος της Τουρκίας αυξάνονται με σταθερούς πλέον ρυθμούς και θα επιβαρύνουν περαιτέρω το ήδη δυσμενές για την Ελλάδα και Κύπρο ισοζύγιο ισχύος, με αποτέλεσμα να καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για τη λήψη μέτρων προς αντιμετώπιση αυτής της σαφώς διαγραφόμενης επικίνδυνης κατάστασης. Η επισήμανση αυτή οδηγεί και στο τελικό συμπέρασμα που δεν είναι άλλο παρά η προφανής
πλέον ανάγκη για αλλαγή της πολιτικής της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, δεδομένου ότι η τουρκική πολιτική για τη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια είναι ενιαία, έχει ως επίκεντρο τη Μεσόγειο Θάλασσα και δεν υπάρχουν ενδείξεις για πιθανή αλλαγή της.

***

(Ο Χρήστος Μηνάγιας είναι συγγραφέας του βιβλίου «Η γεωπολιτική στρατηγική και η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τουρίκη. Πρόκειται για μια εμπεριστατωμένη μελέτη η οποία βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε πρωτογενείς τουρκικές πηγές και μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένας χρήσιμος οδηγός για το είδος της απειλής που συνιστούν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις και τις επιδιώξεις της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας υπό το μανδύα του νεο-οθωμανσιμού. Επίσης, είναι τακτικός αρθρογράφος επί θεμάτων Τουρκίας στην ιστοσελίδα www.geostrategy.gr )