O ‘εθνικός όρκος’ των Τούρκων, το Κιρκούκ και η Δυτική Θράκη

Του Σάββα Καλεντερίδη

Στην τελευταία της μυστική συνεδρίαση, που έγινε στις 28 Ιανουαρίου 1920, η Οθωμανική Βουλή των Αντιπροσώπων έκανε δεκτό ένα κείμενο έξι άρθρων, το οποίο έμεινε γνωστό στην ιστορία ως ‘Εθνικός Όρκος’ (Misak-ı Millî). Στον όρκο αυτόν, που υπέχει τη θέση ιερού κειμένου στη συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας αν όχι του συνόλου των Τούρκων, ορίζονται οι απαράβατες αρχές της εθνικής ανεξαρτησίας και της αδιάσπαστης ενότητας του τουρκικού ‘έθνους’ καθώς και οι περιοχές που θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στον νέο εθνικό κράτος που θα σχηματιζόταν μετά τον ‘εθνικο-απελευθερωτικό’ πόλεμο.

Ανάμεσα στις περιοχές αυτές ήταν το Κιρκούκ, η Μουσούλη, η Αλεξανδρέττα, η Αντιόχεια, το Χαλέπι, το Καρς, το Αρνταχάν και το Βατούμ, ενώ γίνεται αναφορά στο Αιγαίο που θα πρέπει να παραμείνει μια ‘ανοικτή θάλασσα’ και σε δημοψήφισμα στη Δυτική Θράκη, η οποία, με βάση τους πληθυσμιακούς συσχετισμούς και ανάλογα με το αποτέλεσμα, θα συγκαταλεγόταν στα ‘εθνικά εδάφη’ της Τουρκίας.
Με την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης (1923), από τις πιο πάνω περιοχές, στα σύνορα της Τουρκίας συμπεριλήφθηκε μόνο το Καρς και το Αρνταχάν, ενώ το σαντζάκιον της Αλεξανδρέττας προσαρτήθηκε στην Τουρκία με το -αμισβητηθέν από τους Σύριους- δημοψήφισμα του 1938. Όσο για το Αιγαίο, βλέπουμε τις πολιτικές της Τουρκίας που πηγάζουν από τον ‘εθνικό όρκο’ να βρίσκοτναι σε εξέλιξη, ενώ το δημοψήφισμα στη Δυτική Θράκη δεν έγινε, τουλάχιστον μέχρι σήμερα.

Όσον αφορά στο Κιρκούκ, που, λόγω των τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου που έχει στο υπέδαφός του, από το 1904 βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Γερμανίας, της Αγγλίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ, μετά από αλλεπάλληλες και σκληρές διαμάχες των πιο πάνω δυνάμεων, τελικά τίθεται υπό την επιρροή και τον έλεγχο της Αγγλίας. Να σημειωθεί ότι η τελευταία συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Αγγλίας για τον καθορισμό των συνόρων Τουρκίας-Ιράκ, που ήταν υπό την κηδεμονία της Αγγλίας, υπεγράφη τον Ιούνιο του 1926, αφού προηγουμένως έπεσαν θύματα του πολέμου για τον έλεγχο των πετρελαίων του Κιρκούκ οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, οι Αρμένιοι, οι Ασσύριοι και οι Κούρδοι, που χρησιμοποιήθηκαν αλληλοδιαδόχως από τους Άγγλους ως μέσο πίεσης προς τους Τούρκους, για να υποχρεωθούν τελικά να υπογράψουν τη συμφωνία του 1926.
Ο πλήρης έλεγχος του Κιρκούκ, παρότι συμπεριελήφθη στα σύνορα του Ιράκ, δεν ήταν προεξοφλημένος για τη Βαγδάτη και τους σουνίτες Άραβες, που αν και τρίτη πληθυσμιακά δύναμη, επελέγησαν σκόπιμα από την Αγγλία ως οι κυρίαρχοι του κράτους του Ιράκ. Και αυτό γιατί η περιοχή κατοικείται στη συντριπτική της πλειοψηφία από Κούρδους, κάτι που προσπάθησε να αλλοιώσει με βίαιο τρόπο το καθεστώς του Σαντάμ, τη δεκαετία του ’70, που εξεδίωξε τους Κούρδους και εγκατέστησε στη θέση τους Άραβες σουνίτες.

Η επιχείρηση ανατροπής του Σαντάμ, το 2003, δημιούργησε μια νέα κατάσταση στο Ιράκ, αφού ο ρόλος των Κούρδων αναβαθμίστηκε, λόγω της αμέριστης και έμπρακτης συμπαράστασης και συμπαράταξής τους στο πλευρό του στρατού των ΗΠΑ (ο γιος του Μπαρζανί σκοτώθηκε στη διάρκεια των επιχειρήσεων εναντίον του Σαντάμ). Το γεγονός αυτό έδωσε το δικαίωμα και τη δύναμη στους Κούρδους του Ιράκ να διεκδικήσουν την επιστροφή των εκδιωχθέντων συμπατριωτών τους στο Κιρκούκ και τον πλήρη έλεγχο του ομώνυμου νομού. Κατάφεραν μάλιστα να συμπεριληφθεί στο νέο σύνταγμα του Ιράκ άρθρο (140), σύμφωνα με το οποίο ο λαός του Κιρκούκ θα αποφασίσει με δημοψήφισμα για το αν ο νομός τους θα συμπεριληφθεί στην επικράτεια του αυτόνομου κράτους του Κουρδιστάν ή όχι.
Μέχρι στιγμής, οι Κούρδοι δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, αφού αντιτίθενται σ’ αυτό ο αραβικός (σουνίτες) και ο σιιτικός παράγοντας (Ιράν) και φυσικά η ίδια η Τουρκία, η οποία από τη μια πλευρά θεωρεί ως μείζονα εθνική απειλή τον έλεγχο του Ιράκ από τους Κούρδους και από την άλλη βλέπει μπροστά της μια ευκαιρία να νεκραναστήσει τον ‘εθνικό όρκο’ του 1920 και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να θέσει υπό τον έλεγχό της την περιοχή του Κιρκούκ και της Μοσούλης.

Όλο αυτό διάστημα η στάση των ΗΠΑ είναι επαμφοτερίζουσα και αλλάζει ανάλογα με τις καταστάσεις, που είναι εξαιρετικά ευμετάβλητες λόγω της ιδιαιτερότητας της περιοχής και του όλου ζητήματος. Πάντως, τα πράγματα φαίνεται ότι παίρνουν θετική τροπή για τους Κούρδους, με βάση την πρόσφατη δέσμευση του Ιρακινού πρωθυπουργού Νουρί αλ Μαλίκι για συνταγματική επίλυση του ζητήματος των αμφισβητούμενων περιοχών. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει την αύξηση της δυσπιστίας των ενδιαφερόμενων μερών και τούτο γιατί θεωρείται βέβαιο πώς η εφαρμογή του άρθρου 140 του ιρακινού συντάγματος αποτέλεσε όρο των διαπραγματεύσεων που έκανε ο Μαλίκι με τους Κούρδους και αντάλλαγμα για την στήριξη από πλευράς τους της κυβέρνησής του.

Από την άλλη πλευρά, ο Μπαρζανί, που είναι πλέον ο κυρίαρχος του παιχνιδιού στο Κουρδιστάν, έχει διακηρύξει το δικαίωμα των Κούρδων στην αυτοδιάθεση στο συνέδριο του κόμματος του, τον Δεκέμβριο του 2010, στο οποίο παρευρίσκονταν κορυφαίοι Ιρακινοί και Άραβες Ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων του Ιρακινού πρωθυπυοργού Νουρί Αλ Μαλίκι και του πολιτικού αντιπάλου του, Ιγιάντ Αλάουι.
Ο Μπαρζανί δεν έχει διευκρινίσει αν η δήλωσή του σήμαινε ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν με την δημιουργία κρατικής υπόστασης, αυτό όμως θα καταστεί πιο εύκολα υλοποιήσιμο από τη στιγμή που οι Κούρδοι θέσουν υπό τον έλεγχό τους το Κιρκούκ και τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου που διαθέτει.
Επίσης, ο νέος πρωθυπουργός του Ιράκ, Μαλίκι φέρεται να επιμένει στην πρόσφατη δήλωσή του, σύμφωνα με την οποία η κυβέρνηση του Ιράκ θα τιμήσει τα συμβόλαια καταμερισμού της άντλησης πετρελαίου στην περιοχή του Κουρδιστάν, τα οποία παρέχουν οικονομική αυτοδυναμία στο αυτόνομο κράτος του Κουρδιστάν.

Κατά τα φαινόμενα, η αντίστροφη μέτρηση για τον έλεγχο του Κιρκούκ, εξέλιξη που ούτως ή άλλως θα καθορίσει τις ισορροπίες και στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου, του Αιγαίου και της Θράκης, που παραμένουν στα όνειρα των Τούρκων ως περιοχές που εμπεριέχονται στον ‘εθνικό όρκο’, έχει αρχίσει. Οι Κούρδοι, που θεωρούνται ιστορικά οι αυθέντες της περιοχής, σε μεγάλο βαθμό έχουν επιστρέψει στις παραδοσιακές τους εστίες, στο Κιρκούκ, και είναι σίγουροι ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος -όποτε αυτό γίνει- θα ξεπεράσει το 70% και η περιοχή θα ενταχθεί στην επικράτεια του Νοτίου Κουρδιστάν. Το ζήτημα είναι πώς θα αντιδράσουν οι Τούρκοι, που ενισχύουν τους δεσμούς τους με τους Ιρανούς και τους (σουνίτες) Άραβες της περιοχής και ποια θέση θα λάβουν οι ΗΠΑ σε αυτή τη νέα ‘συμμαχία του διαβόλου’.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, στις 20 Φεβρουαρίου 2011