Η σημασία του δημοψηφίσματος του 2004

oυ Χρήστου Ιακώβου, διευθυντή του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίχθηκε το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004 κατέδειξε ουσιαστικά την άρνηση της πλειοψηφίας του Κυπριακού λαού να μετατρέψει την Κυπριακή Δημοκρατία σε εργαστήρι πειραματισμών για τον περιορισμό της πολιτικής κυριαρχίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπήρξε η κατηγορηματική απόρριψη της πρότασης να υιοθετήσει ένα κρατικό μόρφωμα που θα ήταν χειρότερο από το υφιστάμενο και θα αναιρούσε τις κατακτήσεις του, όπως είναι οι εδραίοι δημοκρατικοί θεσμοί, το κράτος δικαίου, η ισχυρή οικονομία και θα ακύρωνε τα πολιτικά πλεονεκτήματα της ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η φιλοσοφία του Σχεδίου Ανάν ήταν το προϊόν της λογικής μίας μακράς περιόδου διαπραγματεύσεων που στηριζόταν σε εθελούσιες υποχωρήσεις προκειμένου να καταλογισθούν ευθύνες στην άλλη πλευρά με αποτέλεσμα σε κάθε νέο γύρο ο διάλογος, όποια μορφή και να είχε, άρχιζε νομοτελειακά με τις τελευταίες υποχωρήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς ως τις αρχικές της θέσεις. Παράλληλα, οι θέσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς μετατοπίζοντο προς το πιο αδιάλλακτο, χωρίς αποτελεσματική αντίδραση εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς.

Πρόκειται για την περίοδο όπου εισήχθησαν ως νεολογισμοί, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, στο πολιτικό και διπλωματικό λεξιλόγιο του κυπριακού, έννοιες όπως «συνομιλίες χωρίς όρους», «εκ περιτροπής προεδρία», «χαλαρή ομοσπονδία», «συστατικά ή συνιστώντα κράτη», «αποδοχή (aknowledgement) του ψευδοκράτους, κ.ά. Η διολίσθηση του κυπριακού αντανακλάται στην υποβολή του σχεδίου Ανάν, το οποίο παρουσιάζει σοβαρά ελλείμματα στην εφαρμογή των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων των νομίμων κατοίκων του νησιού, στο σεβασμό των ελευθεριών τους, στην αποκατάσταση του δικαίου των προσφύγων, στις εδαφικές αναπροσαρμογές, στην παραμονή των εποίκων, στις εγγυήσεις για την ασφάλεια κ.ά.
Το αποτέλεσμα δεν απετέλεσε άρνηση της λύσης, αλλά αντίδραση στην ανασφάλεια που προκάλεσε η αβεβαιότητα της κατάργησης της Κυπριακής Δημοκρατίας και της έλλειψης μηχανισμών που θα προεφύλασσε τους Κυπρίους σε περίπτωση κατάρρευσης του πειράματος της λύσης. Οι ασυνάρτητες και νεφελώδεις προοπτικές του Σχεδίου Ανάν και οι ψευδαισθήσεις για καλή πίστη της Τουρκίας στη μεταβατική περίοδο, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη την αβεβαιότητα της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, δεν ήταν τίποτε άλλο στα μάτια των Ελληνοκυπρίων παρά μία ανεξόφλητη επιταγή ελπίδας χωρίς αντίκρισμα.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, εισήγαγε άμεσα, μέσω της λαϊκής ετυμηγορίας, αυτό που η Ελληνική πλευρά δεν θέλει να υπάρχει στη λύση:
Πρώτο, δεν πρόκειται να αποδεχθεί κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας με την ταυτόχρονη υιοθέτηση ενός πολιτικού συστήματος που η λειτουργία του θα βρίσκεται υπό την κηδεμονία δικαστικών αποφάσεων.
Δεύτερο, δεν μπορεί η Τουρκία να είναι εγγυητής του προτεινομένου κρατικού μορφώματος με τον ταυτόχρονο αφοπλισμό του. Μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής έννομης τάξης, κανένα κράτος δεν χρειάζεται ούτε εξωτερικές εγγυήσεις αλλά ούτε εκχώρηση της ασφάλειάς του σε δεσποτικά κράτη όπως η Τουρκία.
Τρίτο, η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν μπορεί να αποδεχθεί λύση που να νομιμοποιεί την παραμονή εποίκων, λαμβάνοντας υπόψη τα καταδικαστικά ψηφίσματα του ΟΗΕ γι’ αυτήν την πτυχή της Τουρκικής πολιτικής στην Κύπρο.
Τέταρτο, δεν μπορεί να υπάρξει λύση που να απαιτεί από την ελληνοκυπριακή πλευρά συμβιβασμούς σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μόνιμες παρεκκλίσεις από το κοινοτικό κεκτημένο. Η θέση της ελληνοκυπριακής πλευράς πρέπει να παραμένει αμετάκλητη σε ό,τι αφορά τις εκβιαστικές πιέσεις για υποχώρηση σε ζητήματα δημοκρατικών αρχών και πολιτικών κατακτήσεων του νεωτερικού δυτικού πολιτισμού, οι οποίες πρυτανεύουν χωρίς εξαιρέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τέλος, θα ήταν στρατηγικό σφάλμα για την ελληνοκυπριακή πλευρά να δεχθεί «λύση» που έχει ως αφετηριακό σημείο την εξαγορά ελπίδων και ασαφών υποσχέσεων για σταδιακή επιστροφή κάποιων χιλιάδων προσφύγων έναντι άμεσων παραχωρήσεων, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης του τελευταίου καταφυγίου αξιοπρέπειας και ελευθερίας που είναι η Κυπριακή Δημοκρατία. Η νόμιμη κρατική υπόσταση της Κύπρου απετέλεσε την κόκκινη γραμμή υποχωρήσεων στις εκβιαστικές αξιώσεις των διεθνών διαμεσολαβητών. Ουδέποτε κατά το παρελθόν η Κυπριακή Δημοκρατία δεν εξέφρασε σε τέτοιο ύψιστο βαθμό το σύμβολο ενότητας και ελευθερίας για τους Κυπρίους.