Μπουρλότο στην Ανατολική Μεσόγειο

Ένα μικρό φυτίλι είναι αρκετό για να πυρπολήσει την πυριτιδαποθήκη της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου, να ανάψει τα αίματα και να εντείνει τις ακραίες και απειλητικές δηλώσεις ανάμεσα στους διεκδικητές των κοιτασμάτων πετρελαίου ή φυσικού αερίου στην περιοχή, υπαρκτών ή μη. Σε ποιον ανήκει τι, πού σταματά η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη του ενός και πού ξεκινά του άλλου, ποιος έχει δικαίωμα ή μη να εκμεταλλευτεί το «διαμάντι» του βυθού, τα κοιτάσματα της περιοχής. Τα συμφέροντα των Μεγάλων του κόσμου και των πολυεθνικών κολοσσών τους «παίζονται» σε ένα παιγνίδι σκληρού πόκερ στην ευαίσθητη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και με προεκτάσεις στη Βόρειο Αφρική.

Το «παιγνίδι» θα διαρκέσει καιρό, οι εντάσεις μεταξύ των Μεγάλων που προσδοκούν να ελέγξουν την περιοχή θα αυξάνονται συνεχώς, θα απειληθούν συρράξεις με πρωταγωνιστές τα κράτη της περιοχής που διεκδικούν πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά και εκείνα που θέλουν να διασφαλίσουν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα, θα κλείσουν συμφωνίες και θα συναφθούν συμμαχίες. Στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, όπου οι εντάσεις και οι ανατροπές κορυφώνονται τον τελευταίο καιρό.
Στο επίκεντρο τέσσερις γειτονικές χώρες: Τουρκία, Ισραήλ, Κύπρος και Ελλάδα. Δίπλα τους κράτη-κλειδιά, στα οποία οι διενέξεις βρίσκονται στο καθημερινό μενού τους.
Τα πάντα στη γειτονική Αίγυπτο ανατρέπονται, δημιουργείται μια νέα τάξη πραγμάτων και κανένας δεν μπορεί να υπολογίσει πλέον με βεβαιότητα τις εξελίξεις. Ο Λίβανος αποτελεί μια συνεχή εστία εντάσεων, η Συρία, η Παλαιστίνη και λίγο πιο κάτω το Ιράν, που προσδοκά να αναδειχθεί σε υπερδύναμη ανάμεσα στα μουσουλμανικά κράτη της περιοχής. Οι ενεργειακοί δρόμοι είναι γνωστοί σε πολλούς εδώ και χρόνια. Οι μελέτες και οι έρευνες το επιβεβαίωναν εδώ καιρό και έθεταν την περιοχή στους γεωστρατηγικούς σχεδιασμούς των… μυστικών συμφωνιών εκείνων που σχεδιάζουν το μέλλον των κρατών, στο στόχαστρο των γεωστρατηγικών και όχι μόνο συμφερόντων.


O κύβος ερρίφθη
Ο κύβος ερρίφθη τελικά και μαζί με αυτόν και άλλοι, όταν η εταιρεία Noble Energy, αμερικανικών και ισραηλινών συμφερόντων -ηγείται της κοινοπραξίας που εμπλέκεται στις έρευνες και στη διαδικασία εξόρυξης στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) του Ισραήλ-ανακοίνωσε στις 29 Δεκεμβρίου 2010 ότι «μετά από δοκιμές το κοίτασμα ''Λεβιάθαν'' διαθέτει περίπου 16 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου». Σύμφωνα με την ανακοίνωση, από αυτά, τα 453 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα βρίσκονται 130 χιλιόμετρα ανοιχτά της Χάιφα και όπως έγραψε ο ισραηλινός Τύπος τα αποθέματα του κοιτάσματος φθάνουν τα 90 δισ. δολάρια.
Το Ισραήλ ανακοίνωσε, επίσης, ότι το «Λεβιάθαν» είναι το μεγαλύτερο σε αποθέματα, ενεργειακό κοίτασμα που εντοπίστηκε τα τελευταία 10 χρόνια, δυο φορές μεγαλύτερο από το γειτονικό κοίτασμα «Ταμάρ». Σύμφωνα με τους Ισραηλινούς, οι ποσότητες του φυσικού αερίου εντοπίστηκαν κάτω στο βυθό, από βραχώδη πλάκα, σε βάθος μεγαλύτερο των 5.000 μέτρων, σε μια περιοχή 32.000 τετραγωνικών μιλίων ανάμεσα στο Ισραήλ, την Κύπρο, τη Συρία και τη Χερσόνησο του Σινά.
Η εξόρυξη, που αναμένεται να αρχίσει όχι νωρίτερα από το 2017, εκτιμάται ότι θα είναι σε θέση να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες του Ισραήλ για 100 χρόνια -αυτήν τη στιγμή το κράτος εξαρτάται από την ενέργεια τρίτων χωρών, πράγμα που του στοιχίζει πάνω από ένα δισ. δολάρια το χρόνο- και να καταστήσει τη χώρα μια μεγάλη εξαγωγική δύναμη φυσικού αερίου σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το ακατέργαστο «διαμάντι»
Επί του παρόντος, το Ισραήλ καταγράφει το ακριβές μέγεθος του κοιτάσματος και τις ποσότητες φυσικού αερίου, αλλά κυρίως καταβάλλει προσπάθειες να επιλύσει και να διαχειριστεί το μεγαλύτερο πρόβλημά του. Κρατά στα χέρια του ένα «διαμάντι» ακατέργαστο και πρέπει να πετύχει να διευθετήσει τα ζητήματα που αφορούν την εμπορική αξιοποίησή του.
Και ενώ τα πράγματα φαίνεται ότι έπαιρναν το δρόμο τους, το σκηνικό αλλάζει και η κατάσταση δυσχεραίνει, με την ανοικτή πληγή της Αιγύπτου, μιας χώρας με την οποία το Ισραήλ είχε καλές σχέσεις γειτονίας και με την οποία προσανατολιζόταν να κάνει συμφωνίες για τη διοχέτευση του φυσικού αερίου.
Η στροφή προς την Κύπρο και την Ελλάδα, που άρχισε εδώ και μήνες, εντείνεται τώρα όλο και περισσότερο. Οι δύο χώρες φαίνεται πως θα είναι σωτήριες για το Ισραήλ, εάν αποδεχθούν να το διευκολύνουν στην εξαγωγή του στην Ευρώπη. Παράλληλα, θα έχουν και οι δύο τα δικά τους οφέλη από μια τέτοια συνεργασία.
Στις 17 Δεκεμβρίου 2010, λίγες μόνο μέρες πριν ανακοινωθούν τα καλά νέα για το «Λεβιάθαν», η Κυπριακή Δημοκρατία και το Ισραήλ υπέγραψαν στη Λευκωσία μια συμφωνία, η οποία καθορίζει τα όρια μεταξύ της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) των δύο κρατών. Η συμφωνία παρέχει τη δυνατότητα στις δύο χώρες να συνεχίσουν τις έρευνες για τον εντοπισμό υποθαλάσσιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου, χωρίς να υπάρχουν οποιεσδήποτε διαφωνίες για την εκμετάλλευσή τους.
Η συμφωνία αυτή επιδιώχθηκε και από πλευράς Κύπρου, αφού το φυσικό αέριο, που εντοπίστηκε στις περιοχές «Λεβιάθαν» και «Ταμάρ», βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το κυπριακό «οικόπεδο αριθμός 12», στο θαλάσσιο χώρο της Κύπρου. Στο «οικόπεδο» αυτό βρίσκεται το λεγόμενο κοίτασμα «Κύπρος Α'», που σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις είναι πλούσιο σε φυσικό αέριο.
Στην αμερικανοϊσραηλινή εταιρεία «Noble Energy» έχει παραχωρηθεί από την Κυπριακή Κυβέρνηση και το δικαίωμα εκμετάλλευσης του κοιτάσματος «Κύπρος Α'».


Ανοίγει ο φάκελος
Ο ΦΑΚΕΛΟΣ των ενεργειακών ζητημάτων αναμένεται να ανοίξει, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού που θα πραγματοποιήσει ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Δημήτρης Χριστόφιας στο Ισραήλ, στις αρχές του προσεχούς μήνα. Ήδη, ταυτόχρονα με τη συμφωνία που έκλεισε με την Κύπρο, η χώρα έχει προτείνει μια κοινή επένδυση και τη δημιουργία τερματικού σταθμού υγροποίησης του φυσικού αερίου στην Κύπρο για μεταφορά στην Ευρώπη.
Παράλληλα, η ισραηλινή Κυβέρνηση έκανε σοβαρό άνοιγμα και στην Ελλάδα, προτείνοντας την πώληση ισραηλινού φυσικού αερίου μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού που θα μπορούσε να κατασκευαστεί στην Ελλάδα. Η πρόταση υποβλήθηκε προσωπικά από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό κ. Βενιαμίν Νετανιάχου, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα τον περασμένο Αύγουστο, λίγους μόνο μήνες πριν από την ανακοίνωση του εντοπισμού του κοιτάσματος του «Λεβιάθαν». Οι Iσραηλινοί φαίνεται ότι έχουν δύο συγκεκριμένες λύσεις για την εμπορική εκμετάλλευση του κοιτάσματος:
Πρώτο, να κατασκευάσουν έναν υποθαλάσσιο αγωγό από το κοίτασμα προς την Τουρκία.
Δεύτερο, να κατασκευάσουν έναν υποθαλάσσιο αγωγό προς την Ελλάδα.
Στόχος τους είναι να συνδέσουν το κοίτασμα με το δίκτυο αγωγών που λειτουργεί στην Τουρκία ή στην Ελλάδα, ώστε να καταφέρουν να πωλήσουν το φυσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά μέσω των αγωγών ITGI, ή NABUCO, ή TAP. Πώς, όμως, εμπλέκεται η Κύπρος στα ενεργειακά σχέδια του Ισραήλ;
Το Ισραήλ εξετάζει πολύ σοβαρά την πρόταση για κατασκευή εγκαταστάσεων υγροποίησης του αερίου στην Κύπρο, πρόταση η οποία επαναφέρεται πολύ έντονα μετά την κρίση στην Αίγυπτο, καθότι η χώρα είχε μέσα στους σχεδιασμούς της ανοικτό το ενδεχόμενο να αξιοποιήσει τις εγκαταστάσεις της Αιγύπτου.


Υπό το άγρυπνο μάτι και τις επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας
ΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ γίνονται υπό το άγρυπνο μάτι, τις επεκτατικές βλέψεις και το συνεχή έλεγχο της Τουρκίας, που προσδοκά να γίνει ο μεγαλύτερος παίκτης στα ενεργειακά ζητήματα, βάζοντας… χέρι στα πλούτη της περιοχής. Πού έρχεται, λοιπόν, ο ρόλος της Τουρκίας; Η θαλάσσια περιοχή στην οποία διαχέεται το κοίτασμα «Λεβιάθαν», περικλείεται από την Κύπρο, το Ισραήλ, το Λίβανο, τη Συρία και την Αίγυπτο (Σινά). Η Τουρκία εγείρει διεκδικήσεις για το βόρειο τμήμα της περιοχής, με το κύριο επιχείρημα ότι βρίσκεται στην προέκταση των δικών της ακτών, αλλά και επειδή η περιοχή αυτή γειτονεύει με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη των κατεχόμενων εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επίσης, στην ίδια περιοχή προβάλλεται η ΑΟΖ και της Λωρίδας της Γάζας.
Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους, η Τουρκία αντέδρασε άμεσα στη συμφωνία Κύπρου - Ισραήλ, εκτοξεύοντας απειλές ότι «μονομερείς πρωτοβουλίες που αγνοούν τις επιθυμίες της τουρκοκυπριακής πλευράς θα έχουν αρνητικές συνέπειες στις διαπραγματεύσεις που γίνονται για τη διευθέτηση της κατάστασης στην Κύπρο».
Με τη δήλωση αυτή, η Τουρκία αποκαλύπτει τις επεκτατικές βλέψεις της προς την Κύπρο, παρουσιάζοντας την κατεχόμενη Κύπρο να έχει τη δική της ΑΟΖ. Πάγια πολιτική της Τουρκίας είναι να αντιδρά σε κάθε προσπάθεια της Κυπριακής Δημοκρατίας να ρυθμίσει την ΑΟΖ της με τις γειτονικές της χώρες ως κυρίαρχο κράτος. Ταυτόχρονα, η Τουρκία ξεκαθαρίζει τις προθέσεις της να προχωρήσει σε έρευνες στα ενεργειακά κοιτάσματα που έχουν εντοπιστεί στο βόρειο-κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, στα όρια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης του νησιού. Ενδιαφέρον για το έργο αυτό έχει εκδηλώσει ο Λίβανος και η Συρία, με τις οποίες η Τουρκία ενέτεινε τις σχέσεις της τον τελευταίο καιρό.
Ένας σημαντικότατος παράγοντας που δεν πρέπει να μας διαφεύγει, είναι ότι το Ισραήλ δυσκολεύει τα σχέδια της Τουρκίας να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο εκ μέρους του μουσουλμανικού κόσμου στην περιοχή. Στις 31 Μαΐου 2010, οι σχέσεις των δύο χωρών υπέστησαν ρήξη, όταν Ισραηλινοί καταδρομείς επιτέθηκαν σε στολίσκο πλοίων που επιχειρούσαν να διασπάσουν εμπάργκο στην κυκλοφορία στη Γάζα.


Λίβανος και Ευρώπη στο παιγνίδι…
Ο Λίβανος θεωρεί ότι οποιαδήποτε ενέργεια του Ισραήλ, που δεν σέβεται την ΑΟΖ της χώρας του, θα θεωρηθεί «παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας του Λιβάνου και του διεθνούς δικαίου»
ΠΑΝΤΩΣ, τα πνεύματα στην περιοχή ολοένα και ανάβουν και οι σχέσεις των διαφόρων μερών είναι σε τεντωμένο σχοινί, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια κατάσταση αβεβαιότητας και αστάθειας, καθώς σχετικές διεκδικήσεις για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου διεκδικεί και ο Λίβανος. Το λιβανικό Κοινοβούλιο ψήφισε σχέδιο νόμου σχετικά με τη διαχείριση των ενεργειακών πόρων της χώρας και κάλεσε ξένες εταιρείες να παρουσιάσουν τις επενδυτικές προτάσεις τους για τον ενεργειακό κλάδο.
Μετά την έναρξη των διερευνητικών γεωτρήσεων στο κοίτασμα «Λεβιάθαν», η διένεξη μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου εντάθηκε, αφού τα ενεργειακά κοιτάσματα βρίσκονται στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ των δύο χωρών, στην οποία δεν έχει οριστεί μέχρι στιγμής οποιαδήποτε γραμμή συνόρων. Μάλιστα, ο Λίβανος, πιστεύοντας ότι το κοίτασμα βρίσκεται στα δικά του χωρικά ύδατα, προχώρησε και όρισε μονομερώς, προβάλλοντας ότι το δικαιούται, την ΑΟΖ του με το Ισραήλ και έχει υποβάλει σχετικό αίτημα στον ΟΗΕ για να παρέμβει, ώστε το Ισραήλ να μην προχωρήσει σε αξιοποίηση των κοιτασμάτων που βρίσκονται στα θαλάσσια όρια του Λιβάνου.
Ο Λίβανος θεωρεί ότι οποιαδήποτε ενέργεια του Ισραήλ που δεν σέβεται την ΑΟΖ της χώρας του, θα θεωρηθεί «παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας του Λιβάνου και του διεθνούς δικαίου». Ωστόσο, το Ισραήλ θεωρεί ότι οι λιβανικές διεκδικήσεις σε σχέση με τα κοιτάσματα που βρίσκονται στην ισραηλινο-λιβανική θαλάσσια μεθόριο στερούνται οποιασδήποτε νομικής, οικονομικής και χαρτογραφικής βάσης. Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο τεταμένη, καθώς ο Λίβανος στηρίζεται από το Ιράν και τη Συρία, αλλά και τις καλές σχέσεις που αναπτύσσει η Τουρκία με το Ιράν, διεκδικώντας αναβαθμισμένο ρόλο στο μουσουλμανικό κόσμο.
Τι γίνεται, όμως, με την Ε.Ε. και τους Ευρωπαίους; Οι Ευρωπαίοι παρακολουθούν µε ενδιαφέρον τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, και μελετούν με ποιους τρόπους θα μπορούσαν να εντάξουν τα νέα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην ενεργειακή πολιτική της Ε.Ε. αφού η Ένωση έχει τα δικά της πολυεθνικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή. Η τροφοδοσία της με φυσικό αέριο από το «Λεβιάθαν» θα μείωνε την εξάρτησή της από τη Ρωσία, την ίδια ώρα που θέλει να έχει και λόγο σε σχέση με τις εξελίξεις στην περιοχή της Μεσογείου, μέσα από την προνομιακή σχέση που έχει με το Ισραήλ και τη Μεσογειακή Ένωση. Μέσω της τελευταίας ευελπιστεί ότι θα ισχυροποιήσει την παρουσία της σε χώρες της Μεσογείου, που διαθέτουν μεγάλο ενεργειακό πλούτο. Εξ ου και η επίσκεψη της Άγκελα Μέρκελ στην Κύπρο.


Σημερινή