Τι έγινε στο Ερζερούμ στις συνομιλίες Παπανδρέου – Ερντογάν

Του Σπύρου Σουρμελίδη

Τα ενεργειακά κοιτάσματα στην ανατολική Μεσόγειο αλλάζουν τις γεωπολιτικές ισορροπίες, τις συμπάθειες και τις συνεργασίες ή τις αντιπαλότητες.
Ο Γ. Παπανδρέου προσπαθεί να πείσει την Άγκυρα να εγκαταλείψει την πολιτική των απαιτήσεων και των απειλών, για να προσέλθει και αυτή στην ενεργειακή συνεργασία.
Η προσπάθειά του κερδίζει συνομιλητές στην Τουρκία, όχι όμως τόσο αποφασισμένους όσο θα ήθελε. Αυτό είπε στο Ερζερούμ μιλώντας στους Τούρκους πρέσβεις και φυσικά στην τουρκική πολιτική ελίτ για να εισπράξει το δισταγμό της άλλης πλευράς.

Συγχρόνως όμως ο Γ. Παπανδρέου βρίσκεται σε στενή επαφή και συνεργασία με το Ισραήλ η οποία δημιουργεί μια καινούργια ισορροπία στην ευρύτερη περιοχή.
Η Κύπρος (και η παρακαταθήκη του Τ. Παπαδόπουλου) αλλάζει τα δεδομένα στην περιοχή με την απόφασή της να ορίσει τη δική της θαλάσσια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, έτσι ώστε σε συνεργασία με το Ισραήλ και την Αίγυπτο να αξιοποιηθούν τα ενεργειακά κοιτάσματα.

Ο ορισμός ΑΟΖ ήταν αυτό που δεν επιθυμούσε η Τουρκία στην περιοχή της αλλά και γενικά στη Μεσόγειο γιατί η Κύπρος και τα ελληνικά νησιά (ιδίως το Καστελόριζο) δεν της επιτρέπουν να φτάσει στο κέντρο της ανατολικής Μεσογείου, όπως επιθυμεί.

Ξεπερνά την υφαλοκρηπίδα

Η ΑΟΖ είναι ένα δικαίωμα (από το διεθνές δίκαιο) το οποίο ξεπερνά την υφαλοκρηπίδα και δίνει τον έλεγχο στην επιφάνεια και στο βυθό στο παράκτιο κράτος.
Γι’ αυτό και η Τουρκία δεν θέλησε ποτέ να συζητήσει με την Ελλάδα τον καθορισμό ΑΟΖ, ενώ ακόμη και ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας θέλει να λυθεί διμερώς. Η Τουρκία ζήτησε και από την Ευρωπαϊκή Ένωση να μην οριοθετήσει ΑΟΖ κανένα από τα κράτη της στη Μεσόγειο έως ότου αποφασίσει τι θα κάνει. Παραδόξως, το αίτημά της έγινε αποδεκτό και από τις Βρυξέλλες.
Ήρθε όμως η Κύπρος να κάνει αυτό που δεν έκαναν τα ισχυρότερα κράτη: να ορίσει τη δική της ΑΟΖ.

Αξιοποίησε βεβαίως τη συνεργασία με το Ισραήλ ενώ, όπως φαίνεται, σήμερα και το Λονδίνο σιωπηρά (όπως και η Ουάσινγκτον) βλέπει με θετικό τρόπο την κυπριακή πρωτοβουλία. Ο λόγος είναι ότι υπάρχουν λεφτά για πολλούς σ’ αυτή τη μεγάλη υπόθεση.
Η κίνηση της Κύπρου δημιουργεί νέα δεδομένα. Αυτό φάνηκε και από την πρόσφατη επίσκεψη της καγκελαρίου Μέρκελ στην Κύπρο όπου εξέφρασε την απόλυτη συμπαράστασή της στον πρόεδρο Χριστόφια για το… Κυπριακό. Συζητήθηκαν βεβαίως και ζητήματα συνεργασίας στον ενεργειακό τομέα.

Η Αθήνα σε δύσκολη θέση

Τα ερωτήματα όμως παραμένουν ανοιχτά για την Ελλάδα και για την κυβέρνηση Παπανδρέου. Γι’ αυτό η Λευκωσία ζητά από την Ελλάδα να ορίσει τη δική της ΑΟΖ νοτίως της Κύπρου και του Καστελόριζου ώστε να «συναντήσει» την ΑΟΖ της Κύπρου και της Λιβύης ή της Αιγύπτου.

Η Ελλάδα επιμένει εδώ και χρόνια πως η μόνη διαφορά με την Τουρκία είναι η υφαλοκρηπίδα αν και η σημασία της έχει ξεπεραστεί προ πολλού (από το 1982) από την ΑΟΖ.

Να θυμίσουμε ότι η κυβέρνηση Καραμανλή (1974-1981), έχοντας μπροστά της το διεθνές δίκαιο που μιλούσε μόνο για υφαλοκρηπίδα, είχε δεσμευτεί να μην προχωρήσει σε έρευνες στο Αιγαίο αν δεν λυθεί το θέμα «υφαλοκρηπίδα».
Αν και το διεθνές δίκαιο άλλαξε, η Αθήνα υπό το κράτος των εντάσεων με την Άγκυρα, δεν μίλησε και δεν μιλά για ΑΟΖ.

Τώρα όμως τα δεδομένα έχουν αλλάξει, οι ισορροπίες έχουν αλλάξει. Η «δέσμευση» από τις συμφωνίες Καραμανλή στη δεκαετία του ’70 αφορούν την υφαλοκρηπίδα. Όχι την ΑΟΖ.
Ο Γ. Παπανδρέου καλείται να ορίσει ΑΟΖ παρά τις τουρκικές απειλές.
Ο πρωθυπουργός στο Ερζερούμ για πρώτη φορά μίλησε σε τουρκικό έδαφος για τις παραβιάσεις και τις απειλές.

Τι είπε; Ότι η Τουρκία δεν θα έχει κανένα όφελος συνεχίζοντας την ένταση, πως δεν θα αλλάξει το καθεστώς στο Αιγαίο με πολεμικές κινήσεις.

Εσωτερικές πιέσεις

Το νόημα είναι η πρόσκληση που απευθύνει στην τουρκική ελίτ για συνεργασία.
Έγινε μεγάλη συζήτηση για το τι ακριβώς είπε στο τετ α τετ με τον Ερντογάν και αν προχώρησε σε μυστικές συμφωνίες που θα μάθουμε αργότερα.

Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι ο Γ. Παπανδρέου θα δεσμεύσει τη χώρα με μυστικές συμφωνίες. Εξάλλου δεν υπάρχει λόγος να κάνει κάτι τέτοιο.
Ο Γ. Παπανδρέου όμως περιμένει και τον Ερντογάν να κάνει βήμα αποφασιστικό, ώστε να προκύψει συμφωνία και συνεργασία.

Όμως ο Τούρκος πρωθυπουργός φαίνεται πως δεν το έχει αποφασίσει. Υπό την πίεση κριτικής προσπάθησε να αλλοιώσει τη σημασία των όσων είπε ο Παπανδρέου.
Οι υπερπτήσεις άλλωστε πάνω από το Αγαθονήσι των Τούρκων μια μέρα πριν πάει ο Παπανδρέου στο Ερζερούμ έδειξαν ότι είναι ισχυροί οι κύκλοι που δεν ήθελαν ούτε την επίσκεψη ούτε και τη βελτίωση των σχέσεων.

Τα σχόλια των τουρκικών μέσων ενημέρωσης

Ο τουρκικός Τύπος ως και χθες ασχολιόταν με τα όσα είπε ο Παπανδρέου στο Ερζερούμ.
Το ρεπορτάζ της Αρζού Γιλντίζ στην «Ταράφ» (9/1) -«Ο στρατός το κάνει συνέχεια αυτό»- αποτέλεσε σημείο αναφοράς για όλες τις σχετικές εκτιμήσεις πολλών δημοσιογράφων, οι οποίοι σε τηλεοπτικές πολιτικές συζητήσεις που είχαν κύριο θέμα άλλα ζητήματα αισθάνθηκαν την ανάγκη να σχολιάσουν τη «σκληρή παρέμβαση Παπανδρέου», δικαιολογώντας τη.

Αναφορά στο παραπάνω ρεπορτάζ έκανε και ο Αλί Μπαϊράμογλου στο άρθρο του με τίτλο «Στρατιωτικές πτήσεις και η νέα πολιτική παρέμβαση του στρατού» στη προχθεσινή «Γενί Σαφάκ».

Στην Τουρκία κάποιοι αρχίζουν να σκέφτονται πως η στρατιωτική ισχύς δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα.

Όμως, το πρόβλημα για τον Γ. Παπανδρέου παραμένει. Πρέπει ή όχι να προχωρήσει στον ορισμό της ελληνικής ΑΟΖ νοτίως της Κρήτης και του Καστελόριζου; Τα δεδομένα σίγουρα έχουν αλλάξει…