Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Οι «γκρίζες ζώνες» των διερευνητικών επαφών

Αγγελος Αθανασόπουλος
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Παπανδρέου ανοίγει ξανά σε λίγες ημέρες τον φάκελο των διερευνητικών επαφών. Στις 4 Μαΐου θα διεξαχθεί στην Κωνσταντινούπολη ο 43ος γύρος συνομιλιών Αθήνας- Αγκυρας για το Αιγαίο. Και 10 ημέρες αργότερα φθάνει στην Αθήνα ο τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με πλήρη πολιτική και οικονομική ατζέντα. Η επιλογή της κυβέρνησης να συνομιλήσει με την Αγκυρα έχει ήδη προκαλέσει προβληματισμό σε διπλωματικούς κύκλους, ενώ βρίσκει κάθετα αντίθετη και την αξιωματική αντιπολίτευση.

Η ΝΔ έχει αποφασίσει να «σηκώσει τους τόνους» στα εθνικά θέματα καθώς πιστεύει ότι με την οικονομική κρίση να σοβεί οι συνθήκες δεν ευνοούν τέτοιου είδους συνομιλίες. Οι ίδιοι κύκλοι εκτιμούν ότι η αναβάθμιση της διεθνούς θέσεως της Τουρκίας έχει μεταβάλει τα δεδομένα. Το ίδιο και η εξασθένηση της ευρωπαϊκής προοπτικής της, που αφαιρεί από την Αθήνα τον μοχλό πίεσης που διέθετε στις αρχές της δεκαετίας. Ακόμη σημαντικότερα όμως θεωρούν οι ίδιες πηγές τα διλήμματα που πρέπει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση επί της ουσίας των συνομιλιών. Ποια είναι όμως τα βασανιστικά ερωτήματα των διερευνητικών επαφών;

1. Αποδέχεται η Ελλάδα μία ή περισσότερες της μιας διαφορές με την Τουρκία στο Αιγαίο; Ο πρωθυπουργός κ. Γ. Παπανδρέου επαναλαμβάνει ότι η μόνη διαφορά των δύο χωρών είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Αν οι δύο πλευρές δεν τα βρουν, η Αθήνα προτείνει παραπομπή του ζητήματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Τη θέση περί μιας διαφοράς απέρριψε με την πρόσφατη συνέντευξή του στο «Βήμα» ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου. Οι πληροφορίες επιμένουν ότι στα τέλη του 2003 το κοινό ανακοινωθέν Αθήνας- Αγκυρας για έναρξη διμερών διαπραγματεύσεων ήταν έτοιμο. «Η αλήθεια είναι» σημειώνουν έμπειροι διπλωμάτες «ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς να ξεκαθαριστεί το εύρος των χωρικών υδάτων. Επιπλέον,μπορεί να υπάρξει παραπομπή στη Χάγη με τις γκρίζες ζώνες στο τραπέζι;» ρωτούν. 2. Ποια θα είναι η γεωγραφική περιοχή οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας;

Κατά καιρούς η Αθήνα αναφέρεται αποκλειστικά στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. Αλλες φορές αυτό αποφεύγεται. Αν πάντως οι συνομιλίες περιοριστούν στο Αιγαίο, όλοι συμφωνούν ότι μένει εκτός πιθανής συμφωνίας το Καστελόριζο που βρίσκεται στην Ανατολική Μεσόγειο. Η υφαλοκρηπίδα του Καστελόριζου όμως εφάπτεται της κυπριακής, ενώ σύμφωνα με ορισμένες μελέτες υπάρχουν κοιτάσματα πετρελαίου, αν και σε μεγάλα βάθη. Δεν είναι λίγοι όσοι πιστεύουν ότι η Ελλάδα πρέπει να πάψει να μιλάει για υφαλοκρηπίδα αλλά για Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) που είναι περιεκτικότερη έννοια. Αλλοι εκτιμούν ότι «η ΑΟΖ δεν προσφέρει περαιτέρω πλεονεκτήματα και δεν θα οδηγούσε σε περιορισμό των τουρκικών διεκδικήσεων». Στην περίπτωση του Καστελόριζου, πάντως, ίσως η σημασία της να ήταν μεγαλύτερη καθώς μιλάμε για ένα μικρό νησί, απομονωμένο από τον ελληνικό ηπειρωτικό κορμό, που βρίσκεται απέναντι από τις μεγάλες τουρκικές ακτές. 3. Τι θα γίνει με την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων;

Η επέκταση των χωρικών υδάτων ήταν ίσως η βασικότερη επιδίωξη της Αθήνας κατά την πρώτη φάση των διερευνητικών επαφών. Η κυβέρνηση Σημίτη είχε, σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, αποφασίσει να προχωρήσει σε κλιμακωτή επέκταση των χωρικών υδάτων (ανάμεσα σε έξι και εννέα ναυτικά μίλια) και σε παράλληλη ευθυγράμμιση του εναερίου χώρου.

4. Πώς θα αντιμετωπιστεί η θεωρία των «γκρίζων ζωνών»;

Η θεωρία αυτή καλλιεργείται επιμελώς από τους Τούρκους. Η Αθήνα εκτιμά ότι η νομική της θέση, βασιζόμενη στην ιταλοτουρκική συμφωνία του 1932 και στη Συνθήκη των Παρισίων του 1947, είναι ισχυρότατη. Παραμένει όμως άγνωστο αν οι γκρίζες ζώνες είναι απλώς διαπραγματευτικό χαρτί έναντι της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης και της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας ή κάτι περισσότερο. Πάντως κατά τις συζητήσεις της περιόδου 1999-2004 η Αγκυρα ήταν σκοπίμως ασαφής στο σημείο αυτό. Φαίνεται όμως ότι υπήρχε μια άτυπη συμφωνία πως κατά τις διαπραγματεύσεις για τη σύνταξη του συνυποσχετικού οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να εντάξουν σε αυτό και παρεμπίπτοντα ζητήματα όπως οι γκρίζες ζώνες. Και η Αθήνα εκτιμούσε ότι εν όψει της καταληκτικής ημερομηνίας του Δεκεμβρίου 2004 η Αγκυρα θα απέσυρε τη θεωρία αυτή.

ΑΠΟΨΕΙΣ
ΑΛΕΞΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ
(καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου)
«Οι δύο πλευρές είχαν φθάσειτον Δεκέμβριο του 2003στο παρά πέντε μιας συμφωνίας για έναρξη διμερών διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.Αν η ελληνική πλευρά αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια διότι θα μετέτρεπε το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη,τα προβλήματα θα λύνονταν σχετικά εύκολα. Εξάλλουτα χωρικά ύδατα των έξι ναυτικών μιλίων υπερκαλύπτουν τα ελληνικά συμφέροντα.Οσο για τη θεωρία των γκρίζων ζωνών,εκτιμώ ότι πρόκειται για διαπραγματευτικό χαρτί της Τουρκίας ακριβώς έναντι της επέκτασης των χωρικών μας υδάτων».
ΘΑΝΟΣ ΝΤΟΚΟΣ
(γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ)
«Προσωπικάυποστηρίζω τέτοιου είδους συζητήσεις όπως οι διερευνητικές επαφές.Είναι καλό να μιλάς με κάποιον με τον οποίο έχεις διαφορές.Πάντως,η τρέχουσα περίοδος δεν είναι η καλύτερη λόγω τόσο των σοβαρών οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα όσο και του ανισοζυγίου ισχύος μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας.Αυτό σημαίνει ότι για κάποιο χρονικό διάστημα δεν μπορούν να διεξαχθούν συνομιλίες για θέματα ουσίας και να φθάσουμε σε σημείο επίλυσής τους.Εκτιμώ ότι πρέπει να παίξουμεγια ένα απροσδιόριστο αυτή τη στιγμή διάστημα“έξυπνη άμυνα” προτού μπούμε σε “βαθιά νερά”».