Ένα Κουρδιστάν που δεν φοβάται η Τουρκία

Toυ Γ. Γρηγοριάδη, επίκουρου καθηγητή του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης στο Παν/μιο Μπίλκεντ

Η επίσκεψη του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου στο Ιράκ πριν από μερικές εβδομάδες, ήταν διαφορετική από τις άλλες. Και αυτό γιατί συμπεριλάμβανε και στάση στο βόρειο Ιράκ, στο μέχρι πρόσφατα ακατανόμαστο για την Τουρκία «ιρακινό Κουρδιστάν». Ο Νταβούτογλου συναντήθηκε στην πρωτεύουσα Ερμπίλ (τα αρχαία Άρβηλα) με τον Πρόεδρο της Περιφερειακής Κυβερνήσεως του Κουρδιστάν (Kurdistan Regional Government-KRG) και παλαιό γνώριμο της Τουρκίας Μασούντ Μπαρζανί και τον ανιψιό του Προέδρου και Πρωθυπουργό Νετσιρβάν Μπαρζανί (σας θυμίζει κάτι αυτό;).
Είχε ήδη συναντηθεί στη Βαγδάτη με τον άλλο ιστορικό ηγέτη των Κούρδων του Ιράκ, Τζαλάλ Ταλαμπανί. Ο Ταλαμπανί από το 2005 είναι Πρόεδρος του ομόσπονδου Ιράκ.

Η επίσκεψη αυτή είναι η πρώτη επίσημη επίσκεψη Τούρκου επισήμου στο κουρδικό ομόσπονδο κρατίδιο του Ιράκ και ενδεικτική των μεγάλων αλλαγών που σημειώνονται στην τουρκική εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή. Ήδη από το τέλος της πρώτης εισβολής στο Ιράκ το 1991, η Τουρκία είχε αντιδράσει σπασμωδικά στη δημιουργία μιας ντε φάκτο κουρδικής πολιτικής οντότητος, υπό διεθνή προστασία στο βόρειο Ιράκ. Ο φόβος ότι η οριστικοποίηση του διαμελισμού του Ιράκ και η δημιουργία κουρδικού κράτους θα λειτουργούσε ως μαγνήτης για την πολυπληθή κουρδική μειονότητα της Τουρκίας, διαμόρφωνε την τουρκική. Η παρουσία του ΡΚΚ και στις δύο πλευρές των συνόρων, περιέπλεκε ακόμη περισσότερο τα πράγματα.
Για πάνω από δέκα χρόνια, η Τουρκία υποδαύλιζε τις ενδοκουρδικές έριδες με σκοπό την υπονόμευση της κουρδικής αυτονομίας. Η απόφαση, ωστόσο, του τουρκικού κοινοβουλίου της 1ης Μαρτίου 2003 να μην επιτρέψει σε αμερικανικά στρατεύματα να εισβάλουν στο Ιράκ από το τουρκικό έδαφος ήταν μοιραία. Η δεύτερη εισβολή του Ιράκ πραγματοποιήθηκε χωρίς τη συμμετοχή τουρκικών στρατευμάτων. Αντιθέτως, οι κουρδικές παραστρατιωτικές δυνάμεις (πεσμεργκά) αποδείχθηκαν οι μοναδικοί εντόπιοι σύμμαχοι των Αμερικανών στο Ιράκ και ανταμείφθηκαν. Τα όρια της υπό κουρδικό έλεγχο περιοχής του βορείου Ιράκ, επεκτάθηκαν σημαντικά. Μπροστά στα νέα δεδομένα, η Άγκυρα επέμενε στην αντίθεσή της για μετατροπή του Ιράκ σε ομοσπονδία και την υπαγωγή της πόλεως του Κιρκούκ και των πετρελαιοφόρων κοιτασμάτων της υπό κουρδικό έλεγχο. Η επιρροή της, όμως, στις εξελίξεις ήταν μάλλον περιορισμένη. Το νέο σύνταγμα του Ιράκ αναγνώρισε δικαιώματα ομόσπονδου κράτους στην κουρδική διοίκηση. Το δημοψήφισμα, ωστόσο, για το μέλλον του Κιρκούκ ανεβλήθη επ’ αόριστον.
Παρά τους διαξιφισμούς σε διπλωματικό επίπεδο, αναπτύχθηκαν ωστόσο, ισχυρές οικονομικές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Κουρδικής Διοικήσεως. Οι διμερείς εμπορικές συναλλαγές αναπτύχθηκαν ραγδαία, ενώ η Τουρκία έγινε ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής. Παρά την αβεβαιότητα για το μέλλον μετά την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων, η Κουρδική Διοίκηση αποδείχθηκε νησίδα σχετικής σταθερότητος και οικονομικής ευημερίας. Τα οφέλη της οικονομικής συνεργασίας συνέβαλαν αποφασιστικά στην αλλαγή της τουρκικής πολιτικής προς την Κουρδική Διοίκηση. Η αναγνώρισή της ως ομόσπονδου κράτους του Ιράκ συνοδεύθηκε με υπογραφή συμφωνιών σε ζητήματα ασφαλείας (βλ. ΡΚΚ) και περαιτέρω οικονομικής συνεργασίας. Μείζονος σημασίας είναι και η συνεργασία Τουρκίας και Κουρδικής Διοικήσεως στο θέμα της ενέργειας. Ενώ η ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας έχει ανάγκη πρόσθετων ποσοτήτων φυσικού αερίου, το Ιράκ –τόσο στην κουρδική ζώνη, όσο και εκτός αυτής– διαθέτει μεγάλες ανεκμετάλλευτες ποσότητες. Το ιρακινό φυσικό αέριο θα μπορούσε να φθάσει στην ευρωπαϊκή αγορά μέσω Τουρκίας.
Παρά τη φαινομενική αναδίπλωση, οι στόχοι της νέας τουρκικής πολιτικής είναι πολλαπλοί. Η βελτίωση των σχέσεων με την Κουρδική Διοίκηση δεν αναζωπυρώνει το κουρδικό πρόβλημα στην Τουρκία. Αντιθέτως, απομονώνει το ΡΚΚ και καθιστά προβληματική τη συνέχιση της παρουσίας του στο βόρειο Ιράκ. Επίσης, ευνοεί την περαιτέρω ανάπτυξη της τουρκικής επιχειρηματικής δραστηριότητας στην περιοχή και ενισχύει το ρόλο της Τουρκίας ως περιφερειακής οικονομικής δυνάμεως και κόμβου μεταφοράς ενέργειας. Τέλος, επιτρέπει την αύξηση της τουρκικής διπλωματικής επιρροής στο Ιράκ, για πρώτη φορά μετά το 2003. Σε δηλώσεις του ο Νταβούτογλου, υποστήριξε ότι η επίσκεψη αυτή έπρεπε να γίνει πολύ νωρίτερα και εξήγγειλε το άνοιγμα τουρκικού προξενείου στο Ερμπίλ. Αυτό, ίσως, αφυπνίσει και την ελληνική διπλωματία, της οποίας η παρουσία στο βόρειο Ιράκ είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη. Μετά την Άγκυρα είναι και η σειρά της Αθήνας να καταλάβει ότι Κούρδοι δεν είναι μόνο το ΡΚΚ.