ΗΠΑ και Τουρκία: Η Χίμαιρα του Χθες και του Σήμερα

Του Μάριου Ευρυβιάδη

Αποτελεί χίμαιρα, είναι πολιτικά ανέφικτη αλλά και στρατηγικά άστοχη η σημερινή θέση και αντίληψη της Δημοκρατικής κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, όπως αυτή εκφράστηκε πανηγυρικά στη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης του Αμερικανού Προέδρου στην Τουρκία (06-07 Απριλίου), ότι η ισλαμική κυβέρνηση του Ερτογάν αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο μιας εξελισσόμενης στρατηγικής η οποία, όχι μόνο θα θεραπεύσει τις άμεσες ανάγκες και αναπηρίες των ΗΠΑ στο Ιράκ και Αφγανιστάν, αλλά ότι θα «γεφυρώσει» ταυτόχρονα, και τις άλλες πολιτισμικές και μη διαφορές με τον μη-δυτικό και κυρίως τον μουσουλμανικό κόσμο. Και «καπάκι» με τα παραπάνω, ότι η Τουρκία των ισλαμοπασάδων θα εξασφαλίσει την Δύση σε σχέση με ένα φανταστικό εχθρό που δήθεν προέκυψε πρόσφατα (και καθόλου τυχαία) και ο οποίος καραδοκά με μια μάνικα φυσικού αερίου στο χέρι και εκβιάζει τους πάντες ανοιγοκλείνοντάς την.


Η παραπάνω θέση για τον ρόλο της Τουρκίας, που δεν είναι καινοτόμος αλλά καλλιεργείται εντατικά και επίμονα μετά την «απώλεια» της φιλοδυτικής Περσίας (1978-79) από μια πολύ συγκεκριμένη ομάδα, αυτή των λεγόμενων «δημοκρατικών για εθνική ασφάλεια» (national security democrats), αποτελεί αντίγραφο (καρμπόν) μιας αντίστοιχης στρατηγικής των Ρεπουμπλικάνων που έχει ήδη καταρρεύσει. Ήταν η χίμαιρα του δίδυμου Ράμσφελντ-Γούλφοβιτζ, ότι η ανατροπή του αυταρχικού καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν θα λειτουργούσε παραδειγματικά και καταλυτικά για την εισαγωγή και εμπέδωση δημοκρατικών θεσμών και αντιλήψεων στον Αραβικό κόσμο.

Γιατί η Τουρκία είτε των ισλαμιστών είτε των πασάδων (κεμαλιστών) δεν πρόκειται να ανταποκριθεί στον προσδοκώμενο «ρόλο» που της αποδίδεται από το «ιερατείο» των «δημοκρατικών για εθνική ασφάλεια», το οποίο ελέγχει και καθοδηγεί σήμερα τον Ομπάμα σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής; Διότι ο προσδοκώμενος για την Τουρκία «ρόλος» βασίζεται σε λάθος παραδοχές των Αμερικανών που αφορούν στον αυτοπροσδιορισμό των Τούρκων, στη φύση του τουρκικού πολιτικού συστήματος, στη διαπάλη για εξουσία, στις υπερφίαλες αντιλήψεις αλλά, ταυτόχρονα, και στα συμπλέγματα των ισλαμοπασάδων ως προς τον ηγεμονικό/αυτοκρατορικό ρόλο του κράτους τους στα περιφερειακά και διεθνή δρώμενα.

Πρώτον: Οι Τούρκοι είναι Ανατολίτες

Όλοι οι ανατολίτες, χωρίς εξαίρεση, είναι προσκυνητές της δύναμης και της εξουσίας. Για αιώνες, από την εποχή του Μεγάλου Πέρση Βασιλιά, ζουν και λειτουργούν σε δεσποτικά και ιεραρχικά δομημένα συστήματα. Γνωρίζουν μέχρι τον τελευταίο, ποιος κατέχει ή όχι την δύναμη και που βρίσκεται η κότα που γεννά χρυσά αυγά. Και προσαρμόζονται ανάλογα ως κυρίαρχοι ή ως σατράπηδες. Συμπεριφέρονται βίαια και αυθαίρετα όταν είναι καβαλάρηδες ή με χαμέρπεια όταν δεν ελέγχουν τα πράγματα. Έναντι των Αμερικανών, οι Τούρκοι επιδεικνύουν και τις δύο συμπεριφορές, ανάλογα. Τη χαμέρπειά τους ο Ερτογάν και ο δήθεν στρατηγιστής του σήμερα Α. Νταβούντογλου επέδειξαν πολύ πρόσφατα, όταν, μετά την αναξιόποιστη συμπεριφορά τους το 2003, οι Αμερικανοί τους απέκλεισαν από όλα τα κέντρα εξουσίας της κυβέρνησης Μπους. Και επειδή τα γραπτά μένουν, ας επισκεπτούν οι άπιστοι Θωμάδες τον ιστοτόπο του νεοσυντηρητικού ιδρύματος American Enterprise Institute για να θαυμάσουν τους εκπροσώπους του Ερτογάν γονυπετείς να εκλιπαρούν ακρόαση από την κυβέρνηση Μπους, δια της μεσολάβησης των νεοσυντηρητικών. Σήμερα το δίδυμο Ερτογάν - Νταβούντογλου βρίσκεται στη φάση του εκβιασμού, πιστεύοντας, μαζί με το «ιερατείο» των «δημοκρατικών για εθνική ασφάλεια», ότι οι Αμερικάνοι βρίσκονται σε φάση «αδυναμίας».

Δεύτερον: Οι Τούρκοι είναι Μουσουλμάνοι

Δεν υπάρχει ήπιο και εξτρεμιστικό Ισλάμ. Ένα είναι το Ισλάμ, όπως ευθαρσώς δηλώνει ο Ερτογάν και ένας και αλάθητος ο προφήτης του Θεού, Μωάμεθ. Κανείς μουσουλμάνος δεν αποδέχεται ισότητα και δικαιοσύνη ανάμεσα σε πιστούς και άπιστους. Και τα περί Ισλάμ ως θρησκεία της ειρήνης είναι κυρίως για τους θιασώτες μιας αγαθώς νοούμενης «πολυπολιτισμικότητας». Επιπλέον, όταν το Ισλάμ δεν μπορεί να κυριαρχήσει ή όταν βρίσκεται σε άμυνα, τότε όλα επιτρέπονται. Στην ισλαμική παράδοση, που βασίζεται στις πράξεις και στη συμπεριφορά του Μωάμεθ (χαντίθ), κυριαρχεί το δόγμα της «προσποίησης» ή tarkiye, κατά την αραβική. Επιτρέπεται να λες ψέματα, να λειτουργείς ύπουλα, να κτυπάς πισώπλατα, να υποκρίνεσαι. Και όλα μέχρι να πάρεις το πάνω χέρι, να κατισχύσεις τον άπιστο αντίπαλο, να τον εξισλαμίσεις και, στην καλύτερη για αυτόν περίπτωση, να του επιτρέπεις να ζει ως ραγιάς, πληρώνοντας κεφαλικό φόρο. Με τα σημερινά δεδομένα, η Δύση πρέπει να πληρώνει «στρατηγικό ενοίκιο» στην Τουρκία για την «μεγαλόψυχη» προστασία που αυτή της προσφέρει. Ο Ερτογάν, τόσο στην προσωπική του ζωή, όσο και στη δημόσια, έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί, ότι «προσποιείται», ότι δηλαδή ασκεί tarkiye.

Τρίτον: Οι Τούρκοι είναι Επιτήδειοι Ουδέτεροι

«Επιτήδειος Ουδέτερος» (The Evasive Neutral) είναι ο τίτλος του εμβληματικού έργου του Αμερικανού ιστορικού Frank G. Weber, (Tennessee, 1979) για την πολιτική των Τούρκων στην διάρκεια του Β΄ΠΠ να αποκομίσουν μέγιστα ωφέλη, συμμαχώντας ανάλογα, πρώτα με τους δολοφόνους και αφού αυτοί έχασαν, με τους αστυνόμους. Εξίσου σημαντικό είναι και το έργο του Weber για το ρόλο της Τουρκίας στον Α΄ΠΠ (Cornell, Eagles on the Crescent, 1970).

Εδώ εντοπίζεται και η μεγάλη πλάνη των Αμερικανών. Οι σχεδιασμοί τους για την Τουρκία σήμερα βασίζονται στην εικονική πραγματικότητα ότι η χώρα αυτή θα συγκρουσθεί, έστω και έμμεσα εάν παραστεί ανάγκη και πάντοτε κατά την κρίση των Αμερικανών, με τους γείτονές της, τη Ρωσία και το Ιράν. Κάτι τέτοιο είναι εξωπραγματικό αλλά και αδύνατο, έστω και αν επιδιώκετο από την Άγκυρα. Και όμως, πάνω στη χίμαιρα αυτή βασίζεται σε ένα μεγάλο μέρος, αν όχι ολοκληρωτικά, ο στρατηγικός σχεδιασμός των Αμερικανών στην περιοχή, με την Τουρκία ως ακρογωνιαίο λίθο.

Η Ρωσία είναι σήμερα ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, μεγαλύτερος και από την ΕΕ. Το Ιράν εξελίσσεται, αν δεν έχει ήδη γίνει, στο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο των Τούρκων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Σε ποιες πραγματικά παραδοχές βασίζονται οι περισπούδαστες αναλύσεις που θέλουν την Τουρκία να λειτουργεί συγκρουσιακά με την Ρωσία και το Ιράν; Μήπως στις ίδιες που την ήθελαν να συνεργάζεται επιδρομικά με τις ΗΠΑ κατά του Ιράκ το 2003;

Συντριπτικά δείγματα γραφής για την προσαρμογή της Τουρκίας στα δεδομένα της σοβιετικής ισχύος, ή της «συμφιλίωσής» της με την Μόσχα, αν θέλετε, έχουμε στον κολοφώνα του Ψυχρού Πολέμου όταν η Άγκυρα είχε κάθε λόγο να νιώθει απειλούμενη. Ωστόσο ακόμη και τότε, η Νατοϊκή Τουρκία, πολυδιαφημιζόμενη ως πιστός σύμμαχος (loyal ally) των ΗΠΑ , υπήρξε ο μεγαλύτερος αποδέκτης σοβιετικής οικονομικής βοήθειας από όλες τις χώρες εκτός παραπετάσματος (βλ. Έκθεση CIA No ER 80-1038U, October 1980). Εάν η τότε απειλούμενη από τον κομμουνισμό Τουρκία είχε ήδη προσαρμοστεί, ποιο λόγο έχει σήμερα, που δεν απειλείται και που επωφελείται ποικιλοτρόπως, να λειτουργήσει συγκρουσιακά έναντι της Μόσχας (ή έναντι της Τεχεράνης); Για το χατίρι του Αφρο-αμερικανού Προέδρου; Κάτι εξωτικό και υψηλής διαλογής θα πρέπει να καπνίζουν οι περί Τουρκίας στρατηγικά διαλογιζόμενοι, για να καταλήγουν σε τέτοιου επιπέδου συμπεράσματα. Εκτός εάν βρίσκονται σε χρηματικά διατεταγμένη υπηρεσία, όπως συμβαίνει με διάφορους αναλυτές στο Ιδρυμα Brookings της Ουάσινγκτον, το οποίο παραδέχτηκε επίσημα ότι την τελευταία διετία εισέπραξε 650.000 δολάρια από την Τουρκία.

Δεν ασχολήθηκα καν με την εσωτερική διαπάλη για την εξουσία, ούτε με την αδυναμία του υφιστάμενου πολιτικού συστήματος της Τουρκίας να λάβει γρήγορες αποφάσεις σε ζητήματα που εμπλέκουν τον τουρκικό στρατό σε στρατιωτικές επιχειρήσεις σε συνεργασία ή για λογαριασμό των Αμερικανών. Το γεγονός ότι το 2003 πάνω από 70 χιλιάδες Αμερικάνοι στρατιώτες παρέμειναν με τα άρματα τους εγκλωβισμένοι σε πλοία για δύο περίπου μήνες στον Κόλπο της Αλεξανδρέττας, περιμένοντας την Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση να αποφανθεί,δεν φαίνεται να προβληματίζει σήμερα το αμερικανικό «ιερατείο» εθνικής ασφάλειας. Ή μήπως στην Ουάσινγκτον παραμυθιάζονται ακόμη ότι το «όχι» των Τούρκων το 2003 ήταν απλά μια «παρεξήγηση», την οποίαν, όμως, η σημερινή τους εκλεπτυσμένη δήθεν προσέγγιση στοχεύει να άρει.