Η Τουρκία ενισχύει τις γεωπολιτικές - γεωστρατηγικές βλέψεις της

Toυ Ιωάννη Θεοδωράτου*

H επίσκεψη Ομπάμα στην Αγκυρα έθεσε τις βάσεις μιας νέας στρατηγικής σχέσης μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ. Οι δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου εκεί μείωσαν τις τριβές και σηματοδότησαν μια επαναπροσέγγιση η οποία θα στηρίζεται στον αναβαθμισμένο περιφερειακό ρόλο της γείτονος. Η Αγκυρα προετοίμαζε από καιρό το έδαφος για να μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες της ευθύνες, ενισχύοντας τον ρόλο της ως αναδυόμενη περιφερειακή δύναμη. Οιτελευταίες εξελίξεις επιβεβαιώνουν τη μεθοδική προσπάθεια των Τούρκων επιτελών να αποκομίσουν τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη αξιοποιώντας τη γεωστρατηγική θέση της χώρας τους. Ηδη το τουρκικό λόμπι στις ΗΠΑ ενισχύθηκε με την ένταξη του Ντένις Χάστερτ, πρώην προέδρου (59ου κατά σειρά) της Βουλής των Αντιπροσώπων και βασικού αντιπάλου του προτεινόμενου νομοσχεδίου περί αναγνώρισης της γενοκτονίας τωνΑρμενίων. Σε πολιτικό επίπεδο επίσης είχαμε την επίσκεψη του προέδρου Αμπντουλάχ Γκιούλ στο Ιράκ, στα τέλη Μαρτίου, κατά την οποία συμφώνησε, μετά από συνομιλίες, να διπλασιάσει τη ροή ύδατος από τους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη (οι οποίοι πηγάζουν από την Τουρκία), ώστε να αυξηθεί η αγροτική παραγωγή της Μεσοποταμίας.

Αυτή ήταν μια σαφής ένδειξη αναφορικά με το πώς η πολιτική των υδάτων (ουσιαστικά πρόκειται για τη γεωπολιτική των υδάτων) μπορεί να επηρεάσει καταλυτικά τις σχέσεις της Αγκυρας με τη Βαγδάτη αλλά και με τη Δαμασκό. Στον στρατηγικής σημασίας τομέα της μεταφοράς ενέργειας προωθείται η υπογραφή συμφωνίας για τον αγωγό Nabucco (ο οποίος παρακάμπτει την Ελλάδα) στα τέλη Ιουνίου και με την προϋπόθεση της ολοκλήρωσης των διακρατικών συνομιλιών. Η Αγκυρα απαιτεί το 15% της ποσότητας του διερχόμενου αερίου να χρησιμοποιείται από την ίδια και να μη διατίθεται προς πώληση. Οπως δήλωσε με έμφαση ο υπουργός Ενέργειας, Χιλμί Γκιουλέρ, η Τουρκία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια απλή χώρα διέλευσης του αγωγού. Ακόμη και αν η ΕΕ αποσύρει την οικονομική ενίσχυση προς το πρόγραμμα, η κατασκευή θα συνεχιστεί κανονικά χωρίς να υπάρξουν καθυστερήσεις. Η χρηματοδότηση του Nabucco προβλέπεται να πραγματοποιηθεί από ευρωπαϊκά κεφάλαια και αυτό είναι το σημείο τριβής με την Αγκυρα. Μια σαφώς εκβιαστική προειδοποίηση προς την ΕΕ συμπληρώθηκε με τη φράση: «Το θέμα της πίστωσης αποτελεί μια λεπτομέρεια την οποία θα αξιολογήσουμε με τους εταίρους μας και θα εξετάσουμε τις εναλλακτικέςπροτάσεις». Η Αγκυρα, έχοντας αποτιμήσει θετικότερα τον γεωπολιτικό της ρόλο, βασίζει την υλοποίηση του Nabucco στις αποφάσεις που έχουν ληφθεί σε πολιτικο-στρατηγικό επίπεδο με αρωγό τις ΗΠΑ. Βασικός κορμός της νέας στρατηγικής είναι η ενεργειακή παράκαμψη και απομόνωση της Ρωσίας, με κύριο άξονα τη διέλευση αζερικού αερίου μέσω Τουρκίας. Ομως ο Nabucco δεν κινδυνεύει μόνο από την έλλειψη κεφαλαίων, σε περίοδο οικονομικής κρίσης, αλλά και από την έλλειψη επαρκών ποσοτήτων φυσικού αερίου. Το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί τη μοναδική πηγή παροχής αερίου (υπάρχει δέσμευση της κυβέρνησης του Μπακού να διπλασιάσει τις ποσότητες αερίου μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια) και η απροθυμία της ΕΕ είναι πιθανό να το αναγκάσει να στραφεί προς τη Ρωσία, παρά τις σοβαρές αμερικανικές πιέσεις. Πάντως το πρόγραμμα Nabucco συνιστά τον κύριο μοχλό πίεσης της Αγκυρας προς την ΕΕ, με σκοπό την ένταξή της. Στις 19 Ιανουαρίου ο Ταγίπ Ερντογάν είχε απειλήσει με αποχώρηση από το πρόγραμμα κατασκευής του αγωγού εάν η ΕΕ συνέχιζε να προβάλλει εμπόδια στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με αφορμή την Κύπρο. Η τακτική του «παζαριού»συνεχίστηκε με μια νέα δήλωση ότι η Τουρκία δεν θα χρησιμοποιήσει τον αγωγό ως όπλο για την επίλυση πολιτικών διαφωνιών! Η γείτων, επιδιώκοντας να καταστεί ενεργειακό κέντρο και να εξασφαλίσει πρόσθετα οικονομικά και γεωπολιτικά ανταλλάγματα, δεν δίστασε να προτείνει και στη Ρωσία να συμμετάσχει στο πρόγραμμα μέσω του Blue Stream. Ο μήκους 3.300 km Nabucco θα μεταφέρει φυσικό αέριο από την Τουρκία στην Αυστρία (από το Ερζερούμ στο Μπαουμγκάρτεν), διερχόμενος από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τηνΟυγγαρία.
Σε στρατιωτικό επίπεδο, πραγματοποιήθηκε η πρώτη κοινή άσκηση τουρκικών και συριακών στρατευμάτων, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του Ισραήλ και ξύπνησε παλαιές μνήμες στον ισλαμικό κόσμο. Η άσκηση διεξήχθη από τις 27 μέχρι τις 29 Απριλίου κατά μήκος της μεθορίου των δύο χωρών και, σύμφωνα με την ανακοίνωση που εξέδωσε το τουρκικό επιτελείο, σκοπός της ήταν η ενίσχυση των δεσμών και των ικανοτήτων συνεργασίας και συνεκπαίδευσης των δύο στρατών. Στη δραστηριότητα συμμετείχαν συνολικά 60 άνδρες και από τις δύο πλευρές και αυτή είχε περισσότερο ως στόχο ναα ποθαρρύνει τη δράση των Κούρδων λαθρεμπόρων που αναπτύσσονται στηνπεριοχή των συνόρων. Παράλληλα στις 27Απριλίου, στο περιθώριο της 9ης Διεθνούς Εκθεσης Αμυντικού Υλικού (IDEF), υπεγράφη διμερής συμφωνία συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας με επίκεντρο την αμυντική βιομηχανία. Η Τουρκία θα υπογράψει επίσης μνημόνιο στρατιωτικής συνεργασίας με το Κουβέιτ, όπως επισημαίνεται σε άλλη ανακοίνωση. Σχολιάζοντας την τουρκο-συριακή προσέγγιση ο Ισραηλινός υπουργός Αμυνας, Εχούντ Μπαράκ, επεσήμανε ότι συνιστά «προβληματική εξέλιξη». Ο κορυφαίος Ισραηλινός στρατηγικός αναλυτής Εφραίμ Ινμπάρ, σημείωσε ότι η παραπάνω άσκηση προκαλεί ερωτηματικά αναφορικά με τις σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ αλλά και με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, ενώ οι Τούρκοι στρατιωτικοί δεν φέρονται να είναι ικανοποιημένοι. Ομως ο αρχηγός των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, όταν ρωτήθηκε επ’ αυτού, δήλωσε ειρωνικά: «…μήπως θα έπρεπε να ζητήσουμε την έγκριση του Ισραήλ; H αντίδρασή του δεν μας ανησυχεί. Αφορά (σ.σ. η άσκηση) τις τουρκο-συριακές σχέσεις». Η εν λόγω άσκηση αποτελεί επέκταση της τουρκο-συριακής συνεργασίας η οποία ήδη κτίζεται με επίκεντρο το λεγόμενο «υδάτινο μέτωπο». Αγκυρα και Δαμασκός συμφώνησαν να προχωρήσουν στην κατασκευή φράγματος για τη διαχείριση των υδάτων του ποταμού Αση (Ορόντης), ο οποίος πηγάζει από τη Συρία και καταλήγει μέσω Τουρκίας στη Μεσόγειο. Οι σχέσεις των δύο χωρών βελτιώθηκαν σημαντικά μετά την ένταση του 1999 με αφορμή τη φιλοξενία του αρχηγού του ΡΚΚ Οτσαλάν. Οι Τούρκοι θα παράσχουν τεχνογνωσία για την κατασκευή του φράγματος. Το Ιράκ και ηΣυρία θεωρούνται ξηρές χώρες, ενώ η Τουρκία ελέγχει τον ρου δύο ποταμών (Τίγρης και Ευφράτης), οι οποίοι παρέχουν το 60% του φυσικού πόσιμου ύδατος στον κόσμο. Η Τουρκία ελέγχει το 89% του ποταμού Ευφράτη, ενώ στη Συρία απομένει το υπόλοιπο 11%. Η κατάσταση για τον Τίγρη διαμορφώνεται στο 52% για την Τουρκία και το υπόλοιπο για το Ιράκ. Η Δαμασκός ζήτησε την αύξηση της παροχής νερού από την Αγκυρα, η οποία ωστόσο το χρησιμοποιεί ως διαπραγματευτικό όπλο και μέσο πίεσης.
Το Τουρκικό Ναυτικό, εξάλλου, προγραμματίζει την κατασκευή μιας νέας ναυτικής βάσης στην περιοχή της Τραπεζούντας, στη Μαύρη Θάλασσα. Θα πρόκειται για δευτερεύουσα λιμενική εγκατάσταση, δεδομένου ότι η κύρια βάση του Στόλου στην περιοχή βρίσκεται στην περιοχή Ερεγκλισί, σε απόσταση 120 km ανατολικά της Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, η βάση θα μπορεί να φιλοξενήσει τουλάχιστον ένα πλοίο επιφανείας μεγέθους φρεγάτας και ένα υποβρύχιο. Η κατασκευή ναυστάθμου στηνπεριοχή της Τραπεζούντας έχει σχέση με τις γεωστρατηγικές επιδιώξεις της Τουρκίας με τις ευλογίες των ΗΠΑ, που σκοπεύουν στην αναβάθμιση της ναυτικής της παρουσίας στηΜαύρη Θάλασσα. Η τοποθεσία που επελέγη «οδηγεί» εγγύτερα προς την περιοχή της Γεωργίας εγκαταστάσεις υποστήριξης ναυτικών επιχειρήσεων, ώστε σε μελλοντική κρίση το Τουρκικό Ναυτικό να μπορεί να δρα ταχύτερα.

* Ο Ιωάννης Θεοδωράτος είναι διευθυντής σύνταξης του μηνιαίου περιοδικού "Αμυντική Επιθεώρηση".